Wanneer stapte de mens voor het eerst aan boord en vertrouwde hij de open zee? We weten allemaal dat Nederlanders een serieuze verstandhouding met water hebben — kijk alleen al naar onze dijken en grachten. Maar deze connectie tussen mens en zee is veel ouder en verrassender dan we dachten. Recente ontdekkingen uit de Filipijnen schudden ons beeld van de geschiedenis behoorlijk op.
Geavanceerde zeevaart… in de steentijd?
Het klinkt bijna als sciencefiction, toch zijn het gewoon nuchtere feiten. Filipijnse onderzoekers stuitten op sporen die wijzen op een prehistorische cultuur met opmerkelijk geavanceerde maritieme technieken. Deze mensen bereikten het eiland Mindoro — in het huidige Filipijnen, een plek die nooit verbonden was met het Aziatische vasteland — minstens 35.000 jaar geleden. Dat is eerder dan gedacht, en zet meteen een dikke lijn door wat we tot nu toe in de schoolboeken lazen.
Vondsten onder het zand: gereedschap, schelpen en meer
Onder de vondsten op Mindoro waren niet alleen menselijke en dierlijke resten, maar vooral ook werktuigen. Wat opvalt: veel gereedschap was gemaakt van schelpen, steen en botten. die schelpen — van onder andere reuzenschelpdieren tipo Tridacna — werden als grondstof gebruikt voor bijlen en ander gereedschap. Het laat zien dat mensen hier al 7.000 tot 9.000 jaar geleden uitblonken in zee-manufactuur.
Meesters op zee (lang vóór de VOC trouwens)
Dat de eerste bewoners überhaupt op Mindoro konden raken — een eiland omringd door diepe zeestraten — is al knap. Maar het werd nog interessanter toen de onderzoekers primitieve visgerei vonden: eenvoudige vishaken van bot en gewichten die waarschijnlijk dienden voor netten. Daar krijg je als sportvisser in Friesland of Zeeland spontaan respect voor.
Een maritiem netwerk uit de oertijd
Tijdens het graven werd een graf uit zo’n 5.000 jaar geleden ontdekt. Wat blijkt? Dit type begraafplaats komt elders in Zuidoost-Azië ook voor. Dat hint op gedeelde ideeën en rituelen — een cultureel netwerk over honderden kilometers zee. Best indrukwekkend als je je bedenkt dat je toen alleen een uitgeholde boomstam tot je beschikking had.
IJstijd: een zee van mogelijkheden
Zo’n 120.000 jaar geleden begon de laatste ijstijd, en eindigde pas 11.500 jaar geleden. De zeespiegel lag toen veel lager — dat kun je goed zien als je vandaag de dag over de Waddenzee wandelt bij extreem laag water. Toch lag Mindoro zelfs toen al geïsoleerd, wat de scheepsvaardigheid van de mensen extra onderstreept.
De Grote Pacifische Oversteek
Volgens de huidige theorieën begon de mens ongeveer 45.000 jaar geleden aan de reis over de Stille Oceaan, vanuit Zuidoost-Azië richting Papoea-Nieuw-Guinea en Australië. Eeuwen later, rond 3.500 jaar geleden, waagden ze zich zelfs naar Samoa en Hawaii — kerstkaarten van verre familie moest je toen nog met een kano bezorgen.
De Filipijnse vondst geeft ons dus waardevolle inzichten in hoe mensen zulke verbluffende maritieme prestaties leverden. De “verovering” van de Grote Oceaan krijgt hiermee een nieuwe, bredere context.
Wie was onze eerste zeevaarder?
Wanneer mensen precies begonnen te varen blijft een mysterie. Navigatie ontstond mogelijk op verschillende plekken en tijden. misschien behoorden de eerste zeevaarders niet eens tot onze eigen soort, maar waren het neanderthalers (Homo neanderthalensis) of de mysterieuze “hobbits” op Flores (Homo floresiensis). De oudste sporen, zo’n 700.000 jaar oud, zijn afkomstig uit Indonesië — vlakbij de Filipijnen.
Wat betekent dit voor ons land, waar kinderen nog leren zwemmen voordat ze kunnen fietsen? Het toont hoeveel impact zee en mens al millennia op elkaar hebben. Misschien verklaart het zelfs een beetje onze onstilbare reislust en liefde voor alles wat vaart, van de Batavia tot de boten op het IJ.