U denkt bij een dagje Segovia vast aan aquaducten of cochinillo, maar in 2025 denkt men daar aan iets heel anders. In een uithoek van San Lázaro, waar de zon de stenen nog altijd rood kleurt, vonden archeologen in 2022 een ontdekking die alles veranderde. Het gaat om de oudst bekende menselijke vingerafdruk — achtergelaten door een volwassen neanderthaler. En die was wel even met iets meer bezig dan alleen vuur maken of speren slijpen.
Een neanderthaler ontdekt betekenis in een steen
Zo’n 43.000 jaar geleden trof deze neanderthaler een grillig stuk graniet. wie weet, misschien leek het voor hem op een langwerpig gezicht — die vreemde spleten en het kwartsnetwerk spreken nu zelfs modern denkenden tot de verbeelding. Wat deed hij vervolgens? Hij doopte zijn vinger in dieprode pigment en plaatste een stipje precies daar waar het ‘neusgat’ zou zitten. Een nietig gebaar, denkt u misschien, maar wel eentje met grote gevolgen: na deze daad is die vingerafdruk de oudste menselijke indruk die ooit werd vastgelegd.
San Lázaro: directe aanwijzingen van menselijk denken
Dit tafereel werd in 2022 blootgelegd door een multidisciplinair team – archeologen, geologen en forensisch onderzoekers werkten maanden samen. Ze ontdekten dat het pigment uit ijzeroxiden en kleimineralen bestond, stoffen die helemaal niet voorkomen in die grot. Het rode poeder is dus speciaal meegenomen, ergens van buiten Segovia. een bewuste daad — niet toevallig.
Geen gereedschap, maar kunst: het begin van symbolisch denken
Deze steen was geen werktuig. Geen slijpsporen, geen krassen van dagelijks gebruik. Het voorwerp kreeg betekenis door een klein rood puntje. Zonder dat pigment was het gewoon een kei geweest — niet meer dan straatgrind. Maar met dat punt werd de grens tussen natuur en cultuur voor het eerst duidelijk zichtbaar: de gedachte achter de actie maakt van steen idee.
Waarom zo’n stip alles verandert
Het onderzoeksteam, dat hun resultaten beschreef in het tijdschrift Archaeological and Anthropological Sciences, ziet die vlek als onweerlegbaar bewijs van symbolisch denken bij neanderthalers. Denk even mee: iemand selecteert een steen op vorm, sleept ‘m kilometers mee, brengt uiterst secuur pigment aan en koppelt daar vermoedelijk een verhaal, betekenis of gevoel aan. Een proces waarin minstens drie mentale stappen zitten — het vormen van een voorstelling, het willen communiceren en het toewijzen van waarde.
Juist deze drie-eenheid vormt de basis van wat wij ‘kunst’ noemen. De bescheiden steen uit San Lázaro staat dus misschien wel voor één van de oudste pogingen om een menselijk gezicht abstract vorm te geven — een zeldzaam moment in het prehistorisch Europa waar we nog geen gelijke van kennen. Kortom: dit object vraagt om een frisse blik op het ontstaan van cultuur, want tot nu toe was het unieke een uitzondering.
Voorbij het stereotype: tijd voor een ander neanderthalerbeeld
Dat het een neanderthaler was, maakt het verhaal des te spannender. Laten we eerlijk zijn — tot voor kort werden deze ‘andere mensen’ vooral gezien als lompe oermensen. Als dezelfde vondst uit een jongere tijd kwam (zeg, 5.000 jaar geleden), dan had niemand geaarzeld: natuurlijk was het kunst, natuurlijk zijn dit sporen van creatief denken.
De realiteit is nu anders: neanderthalers waren niet alleen jagers, verzamelaars en vuurmeesters. Ze dachten na, verbeeldden zich dingen en hadden een eigen vorm van expressie. Volgens archeoloog David Álvarez Alonso kan de ‘rode stip van San Lázaro’ het debat voorgoed kantelen. Want feit is: de enige echte grens tussen ‘ons’ en ‘hen’ was misschien wel – net als een spoor in klei – een illusie.
Wat zagen zij in steen — en wat leren wij daarvan?
De pigmentvlek in kwestie was allesbehalve toeval. Waarom koos de neanderthaler juist deze steen? Zag hij er een gezicht in, misschien een geest of iets dat kracht geeft? Het antwoord kennen we nooit, dat hoort bij archeologie — er is altijd een sprankje mysterie.
Wat wel evident is: het pigment kwam niet uit de buurt en moest worden gehaald en meegenomen. Daarna werd het als signaal gebruikt – een bewijs van bewuste, doelgerichte handeling. in zijn ogenschijnlijke eenvoud schuilt een diepere laag die ons tot vandaag uitdaagt. Misschien is het tijd om onze definitie van ‘menszijn’ te herzien.
Als een neanderthaler een gezicht zag in een steen, en dat inzicht wilde vastleggen zodat anderen het ook konden zien — dan delen wij veel meer met hen dan we ooit dachten. Het vermogen om het onzichtbare voor te stellen en te vertalen naar een tastbaar teken: dat is waar menselijkheid begint.