Jupiters verleden herschreven dankzij innovatieve ontdekking
Een recent onderzoek heeft de astronomische wereld in beroering gebracht—de grootste planeet van ons zonnestelsel bleek niet altijd zo van formaat als we nu kennen. Dit onderzoek, gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift Nature, biedt een zeldzaam kijkje in de jeugdjaren van onze bekende gasreus. als u dacht alles over Jupiter te weten, zal deze studie u gegarandeerd verrassen.
Zo keken wetenschappers terug in de tijd
De sleutel tot deze doorbraak? Een uniek analysemodel, gebaseerd op de baanbewegingen van Jupiters manen Amalthea en Thebe. Onderzoekers van het California Institute of Technology (Caltech) en de Universiteit van Michigan hebben hiermee de vroege evolutie van Jupiter kunnen ontrafelen op een manier die eerder onmogelijk leek.
Wat deze aanpak bijzonder maakt: in plaats van alleen te vertrouwen op theoretische modellen, onderzochten zij de subtiele afwijkingen in de banen van deze kleine manen—allebei dicht bij Jupiter. Hun schijnbaar bescheiden bewegingen zijn in feite een dynamisch logboek van de fysieke geschiedenis van de planeet.
Hoe groot was Jupiter écht bij zijn geboorte?
De resultaten zijn opvallend: 4,5 miljard jaar terug had Jupiter een straal die tot wel 2 à 2,5 keer groter was dan nu. We praten over een volume van ruim 2.000 keer de grootte van de aarde. U kunt zich voorstellen wat dat voor een aanblik moet zijn geweest vanuit het perspectief van een piepjonge Melkweg.
Deze gigantische omvang kwam doordat Jupiter toen nog volop massa oppikte uit de protoplanetaire nevel. Aan zijn atmosfeer leek destijds geen eind te komen. En, misschien nog indrukwekkender: het magnetisch veld was destijds tot wel 50 keer sterker dan nu—een onvoorstelbare 21 millitesla. Daarmee was Jupiter een waar schild in het jonge heelal.
Niet alleen een reus, ook een beschermer
Zulke kracht gaf Jupiter een belangrijke rol als beschermengel van het zonnestelsel. Dit steunt de theorie dat planeten als Jupiter niet alleen invloedrijk waren in hun eigen omgeving, maar zelfs bepalend konden zijn voor het ontstaan en de ordening van de kleinere, rotsachtige planeten.
Wat zegt dit over de geboorte van reuzenplaneten?
Deze ontdekking staaft de bekende kern-accretie theorie, die stelt dat reuzenplaneten beginnen als een stevige kern waarnaar gas razendsnel toestroomt. Volgens dit onderzoek groeide Jupiter in zijn beginjaren met niet minder dan 2,4 keer zijn huidige massa per miljoen jaar.
Het team van Konstantin Batygin (Caltech) berekende dat deze razendsnelle groei plaatsvond tussen 3,8 en 4 miljoen jaar na het ontstaan van de eerste vaste stofdeeltjes in het zonnestelsel. Daardoor hebben astronomen nu een veel nauwkeuriger tijdlijn voor het ontstáán van planeten—dat is waar innovatie het verschil maakt.
Waarom is Jupiter zó belangrijk voor ons zonnestelsel?
Het onderzoek biedt een nieuwe methodiek om de geschiedenis van andere planeten te ontrafelen, door hun manen als een soort tijdscapsule te lezen. Dat is goed nieuws voor toekomstige ontdekkingen binnen én buiten ons zonnestelsel.
Hoe meer we te weten komen over de jonge jaren van Jupiter, hoe duidelijker het wordt hoe zijn zwaartekracht het architecturale plan van het zonnestelsel heeft vormgegeven. Zonder deze reus—wie weet hoe onze eigen planeet er nu uit zou zien?
Dus, als u de volgende keer naar de nachthemel boven Amsterdam of Groningen kijkt: weet dat Jupiter ooit veel indrukwekkender was dan nu. En dat de reis naar het verleden van het zonnestelsel nog lang niet voorbij is.
- Wilt u verder lezen? Blader eens door het online archief van Nature of bekijk de collectie van het Museum Boerhaave over ruimteonderzoek.
- Trouwens, de sterrenwacht in Utrecht organiseert in oktober 2025 een publiekslezing over de nieuwste planetenvondsten — aanrader!