Inleiding: een onverwachte revolutie in een Fins dorp
Stelt u zich voor: ergens in Zuid-Finland torent een gigantische silo op tussen berkenbossen en rode houten huizen. Geen graan of grind — maar fijn vermalen steen, die maandenlang schone, betaalbare warmte vasthoudt. Het klinkt als sciencefiction, maar het is sinds 2025 de realiteit in Pornainen. Hier draait de grootste ‘zandbatterij’ ter wereld en brengt een stille revolutie in duurzame energieopslag.
Hoe werkt een zandbatterij eigenlijk?
Het idee lijkt simpel, maar het effect is groots. Op plekken waar de zon niet altijd schijnt — welkom in Finland — is het cruciaal om energie efficiënt op te slaan. De thermische batterij van Polar Night Energy is vlak naast het stadsverwarmingsstation van Pornainen gebouwd en wordt beheerd door Loviisan Lämpö. Sinds juni vorig jaar bewaart het enorme systeem 100 MWh aan warmte, met een indrukwekkende efficiëntie tot 90%.
Imposante cijfers: een batterij van formaat
De cilinder is 13 meter hoog en 15 meter breed, gevuld met liefst 2.000 ton fijngemalen speksteen. Dit restproduct van Finse schoorsteenfabrikanten wordt in een geïsoleerd silo opgeslagen en werkt als een enorme warmtaccu. In de winter verwarmt het een week lang meerdere openbare gebouwen en huizen — in de zomer zelfs een hele maand.
Waarom zand?
Het klinkt om eerlijk te zijn best bizar. Toch draait alles om het principe van warmteopslag. Met groene stroom — van wind of zon — wordt lucht elektrisch verhit tot wel 500 °C, waarna deze hitte via buizen aan het zand wordt afgegeven. Dankzij de hoge dichtheid en warmtecapaciteit blijft die energie veilig opgesloten tot het écht nodig is. Wanneer de kou toeslaat, wordt de warmte simpelweg weer vrijgegeven aan het stadsverwarmingsnet. Efficiënt én circulair.
Lokale impact: van zwembad tot bibliotheek
Het systeem levert inmiddels warmte aan scholen, woningen én zelfs het gemeentelijke zwembad. Alles wordt aangestuurd door een slim systeem, dat in real time inschat wanneer er wordt geladen — en wanneer het tijd is voor ontlading. Het gebeurt bijna geruisloos, behalve het zachte gezoem wanneer lucht verwarmd wordt. Natuurlijk blijft het een klein wondertje — een toren zand die de vrieskou buiten de deur houdt.
Goed voor klimaat én portemonnee: besparing in cijfers
- Tot 60% minder houtchips nodig voor verwarming
- Elk jaar 160 ton CO2-besparing volgens de berekeningen
- Geen gebruik van bouwzand maar lokaal afgedankte speksteen (dus geen extra milieudruk op rivieren en natuur)
Volgens Polar Night Energy-oprichter Markku Ylönen is het niet per se zand dat moet worden gebruikt — zolang het materiaal maar een hoge dichtheid en goede warmteopslag heeft. Dit opent perspectieven voor circulaire economie en het hergebruik van lokale reststoffen.
Flexibel en toekomstgericht verbonden
De zandbatterij is gekoppeld aan het Finse elektriciteitsnet en kan op termijn zelfs warmtestroom omzetten in elektriciteit. Daarmee ontstaat een flexibel systeem, veel goedkoper dan lithiumbatterijen — een flinke voorsprong op het vlak van grootschalige energieopslag.
Wat kunnen we leren van Finland?
In het tijdperk van klimaatverandering verwachten we dikwijls een technologische doorbraak uit de hoek van lithium of waterstof. Toch is het soms juist een ‘vergeten’ materiaal als zand dat voor duurzame innovatie zorgt. Terwijl in Helsinki de treinen weer op tijd rijden en we in Nederland mopperen over de energierekening, warmt een batterij van simpel steen duizenden huizen op — stilletjes, maar met grote gevolgen.
Praktische tips: is het iets voor Nederland?
- Volg lokale pilotprojecten rond warmteopslag: Heuvelrug Energie en Eneco testen nu al met soortgelijke oplossingen.
- Bespaar op je energierekening door goed te isoleren — elke gewonnen graad telt.
- Denk eens aan buurtinitiatieven. Grotere zandbatterijen zijn schaalbaar: slim voor dorpen in Friesland of Noord-Holland waar het landschap ruimte biedt.
Wie weet staat er binnenkort ook in uw gemeente zo’n ‘energie-toren’ — tussen windmolens en weilanden. één tip: let op de geur van warm zand in de winter, best bijzonder.