Bliksem blijft een van die natuurverschijnselen waarover mensen zich al eeuwen verwonderen — de kracht, het onvoorspelbare, en soms gewoon dat oer-Hollandse gevoel van “zie je wel, ga maar schuilen”. Toch weten we er pas sinds kort écht meer over. Recent onderzoek van de Universiteit van Osaka heeft namelijk nieuwe inzichten gegeven die niet alleen fascinerend zijn voor natuurkundigen, maar binnenkort misschien zelfs invloed gaan hebben op onze eigen veiligheidsmaatregelen bij onweer.
Hoe gammastraling ontstaat bij bliksem: wat we nu weten
Het idee dat intense gammastraling — in het jargon ook wel “Terrestrial Gamma-ray Flashes” of TGF’s genoemd — afkomstig is van bliksemonweer, was er al langer. Alleen, omdat deze ontladingen extreem kort duren (een kwestie van een paar tientallen microseconden), bleef dit jarenlang vooral theorie. nu hebben onderzoekers voor het eerst zélf een krachtige TGF kunnen waarnemen, precies op het moment van een onweersontlading.
Voor het onderzoek gebruikten ze een high-end multisensor-systeem, waarmee gelijktijdig optische, radiofrequente én hoge-energieradiatie vanuit een onweersbui kon worden geregistreerd. Dit gebeurde allemaal boven Kanazawa, in de Japanse prefectuur Ishikawa — niet direct naast de Albert Heijn in Rotterdam, maar je snapt het idee.
Tijdens zo’n onweersbui werden twee routes van de ontlading vastgelegd: eentje van de wolk omlaag naar een zendmast op de grond, en een andere die juist omhoog liep. Juist vlak voordat deze routes elkaar raakten, registreerden de sensoren die intense uitbarsting van gammastraling. Het resultaat? Een ongelooflijk krachtig elektrisch veld — waarbij elektronen bijna met de snelheid van het licht door de atmosfeer werden gejaagd.
Het allereerste TGF-foton werd 31 microseconden vóór de botsing tussen de routes opgepikt. De totale emissie duurde nog 20 microseconden na het contactmoment, waarbij uiteindelijk een knal van -56 kA door het systeem denderde. Geen wonder dat je je gordijnen wel eens ziet oplichten bij bliksem.
Waarom deze ontdekking zo belangrijk is
Met deze waarneming zijn we nader tot het oplossen van het “oude mysterie” van bliksem gekomen: waar halen deze ontladingen toch genoeg energie vandaan om zulke krachtige gammastralen vrij te maken? Dit soort straling zie je normaal alleen bij extreme ruimtegebeurtenissen, zoals jets van zwarte gaten of supernova’s. Toch gebeurt het — letterlijk — boven onze hoofden.
De resultaten ondersteunen oudere theorieën over zogenaamde “runaway” elektronen en het effect van relativistische terugkoppeling. Kortom: we beginnen te snappen hoe bliksem zich binnenin ontwikkelt en waarom er soms zulke intense energie bij vrijkomt. Dit is niet alleen wetenschap om naar te kijken op Discovery Channel — het kan in de toekomst leiden tot betere bescherming van onze infrastructuur en misschien wel slimmere manieren om schade te voorkomen, zeker op plekken waar bliksem vaak toeslaat, zoals de Noordzeekust of rondom Lelystad Airport.
Praktisch: wat betekent dit voor u?
- Meer gerichte bliksembescherming voor gebouwen in risicogebieden
- Nieuwe detectiesystemen voor TGF’s die mogelijk pilots kunnen waarschuwen
- Betere voorspellingen van onweersintensiteit — handig als u een festival bezoekt of een boottocht plant op de Maas
Het is verbluffend wat moderne techniek ons leert over een fenomeen dat we allemaal kennen van die klassieke zomerbuien. De komende jaren verwacht ik nog meer relevante breakthroughs, zeker nu universiteiten samenwerken met meteorologische instituten in Nederland. Het blijft toch bijzonder — dat iets ogenschijnlijk dat ouderwets als donder, ineens onderwerp is van cutting edge research in 2025.