Er was eens een vergeten pionier die in de schaduw, onder hoge druk, een grafische interface ontwierp — haar erfenis leeft voort. Haar naam prijkt niet in de aftiteling van Steve Jobs-films, je ziet haar niet op covers van tech-magazines. Maar toch heeft één vrouw, werkend achter de schermen bij Apple in de jaren 80, haar creativiteit en doorzettingsvermogen gegeven aan de allereerste computer met een grafische gebruikersinterface. Maak kennis met Annette Wagner.
Deze ontwerpster keek niet alleen vooruit — ze bouwde aan de toekomst precies op het moment dat niemand durfde te dromen over wat er zou komen. Terwijl Steve Jobs en John Sculley vochten om de controle over Apple, zette Annette de lijnen uit die nu zo vanzelfsprekend zijn: van pictogrammen op het bureaublad tot het installeren van apps met een paar klikken.
Design voor mensen: het ontstaan van de gebruikersinterface
Toen de Apple II vier jaar op de markt was, begon het bedrijf te broeden op hun volgende grote computer. Steve Jobs — die net aan de kant was gezet bij het Apple Lisa-team — startte het Macintosh-project met een tekstgebaseerde interface voor ogen. Zo werkte het destijds bij de Apple II en binnen Lisa.
De Macintosh, die uiteindelijk in 1984 verscheen, werd later bekend als ‘de eerste Mac’. Tegelijkertijd liep het Lisa-project nog door. Het verkwisten van middelen met Jobs aan het roer bleef niet zonder gevolgen — John Couch nam over en haalde een kersverse San Jose State University-alumna aan boord: Annette Wagner.
“Mijn kunst weerspiegelt het samenspel tussen mijn innerlijke en uiterlijke wereld,” verklaart Wagner op haar website. Toen ze haar diploma haalde, had ze nooit gedacht ooit lettertypes en iconen voor Apple te ontwerpen. Maar zo liep het wel — het was geen makkelijke weg, zeker niet als vrouw in een bedrijf waar design een ondergeschoven kindje was.
In een vrijwel volledig mannelijke techwereld was Wagner een buitenbeentje: een kunstzinnige designer zonder programmeerervaring, tussen de softwaremannen. Toch zette Annette zich neer, met een visie gericht op toegankelijkheid en visuele helderheid. Jaren later vertelde ze dat collega’s haar ontwerpbeslissingen vaak lacherig of zelfs licht neerbuigend ontvingen.
Maar juist omdat er toen nog geen discipline bestond als ‘user experience design’, was Wagner een van de allereersten op dat gebied. Haar werk beperkte zich niet tot de esthetiek — elk pictogram, elk grafisch element moest helder en intuïtief zijn, én te bedienen met destijds een revolutionaire muis. dankzij haar kwamen computers eindelijk binnen het bereik van gewone mensen.
En eerlijk is eerlijk, Wagner stond er niet alleen voor: Susan Kare, collega bij het Macintosh-project, was de maker van onder andere het Finder-icoon — een perfect duo.
Moeder van de Finder, grondlegger van digitale fonts
Precies in de Finder liet Wagner haar grootste stempel achter: ze ontwierp vanaf nul een volledig bestand- en mapbeheerprogramma. Door de jaren heen kwamen daar meer functies bij, maar de basis van Wagners intuïtieve ontwerp — die is overeind gebleven.
Haar scherp oog voor digitale leesbaarheid bracht zelfs de Adobe-teams ertoe hun originele fonts te heroverwegen: tijdens een overleg stelde Wagner gerichte vragen waardoor ze het typografische landschap van Apple, en zo de hele computerwereld, hielp vormen.
Samen met ingenieur Mark Cutter geldt Wagner ook als drijvende kracht achter MacDraw, het tekenprogramma voor vectorafbeeldingen dat in 1984 op de Macintosh en ook op Lisa verscheen.
Ook daar was er geen makkelijk pad: een betrouwbare en tegelijkertijd toegankelijke gebruikersinterface ontwerpen voor iets als vectorgrafiek — het was nieuw, het moest meteen goed.
Ondanks alles: Lisa flopte, maar Wagner’s invloed bleef
De Lisa was een van de eerste computers met een grafische interface en een muis — een concept dat Steve Jobs wellicht ‘leende’ van Xerox. Toch werd de Apple Lisa begin 1983 gelanceerd voor bijna $10.000. Onbetaalbaar destijds, en na inflatie gerekend nu ruim 30.000 euro.
Zo’n prijs liep spaak met de praktijk: gebruikers vonden de software te geavanceerd voor de trage hardware. En binnen een jaar kwam de Macintosh: sneller, goedkoper, beter — Lisa verdween geruisloos, zelfs een naamsverandering hielp niet.
Twee jaar na Lisa verliet Steve Jobs Apple. Het project was niet direct de oorzaak, maar het was het begin van een reeks spanningen tussen Jobs, de directie en in het bijzonder John Sculley.
De wrijving begon al onder Apple-baas Mike Markkula, die Jobs uit het Lisa-project verwijderde — niet alleen vanwege geldverkwisting, ook door Jobs’ moeilijk gedrag. Sculley, door Jobs zelf weggekaapt bij Pepsi (“Wil je je leven lang suikerwater verkopen, of met mij mee de wereld veranderen?” — inmiddels legendarisch), was later ook niet onder de indruk van Jobs’ stijl. In september 1985 kwam het tot een ‘of hij, of ik’-moment. Het bestuur koos voor Sculley.
Jobs werd buiten spel gezet, begon NeXT en maakte Apple pas weer groot na zijn comeback in 1997 met de iPod, iPhone en uiteindelijk de iPad. Maar wat gebeurde er met Wagner? Zij bleef nog zes jaar bij Apple en hielp onder een nieuwe leiding — met minder ‘heilige Steve’-aura — aan projecten als de fameuze installatieknop, nu nog steeds herkenbaar in Apple-software.
Nee tegen Silicon Valley: Wagner’s nieuwe leven na Apple
Na elf jaar Apple en het opzetten van haar eigen bedrijf Wagner Design, verliet Annette Wagner in 1992 Apple en begon aan haar langste avontuur: Sun Microsystems. Hier werkte ze aan zakelijke interfaces voor bedrijven — een nieuwe wereld, nieuwe uitdagingen.
Het Apple dat Wagner achterliet, stond er hopeloos bij. Geen enkel nieuw product sloeg echt aan, de crisis leidde tot een directiewissel, met uiteindelijk Michael Spindler en Gil Amelio die geen van beiden het tij konden keren. Wagner besloot ergens anders haar geluk te zoeken.
In Sun bleef ze werken aan gebruikersinterfaces, nu voor werkstations en zakelijke toepassingen — niet voor de massa, maar wel met dezelfde toewijding aan gebruiksvriendelijkheid.
Toen Oracle Sun Microsystems overnam in 2010 was Wagner daar al weg. Twintig jaar ontwerpen, 21 patenten, en in 2008 besloot Annette het Silicon Valley-leven los te laten. “Ik haalde diep adem en gunde mezelf de ruimte om het radicaal anders te doen — eindelijk tijd om mijn hart te volgen.”
Zonder band met user interfaces koos ze voor kunst: haar penselen, haar creativiteit. Ze werd een van de eerste vrouwelijke docenten aan Creativity International, een kunstacademie in de VS waar ze — tot de dag van vandaag — lesgeeft. Tussendoor werkte ze als zelfstandige, soms nog aan interfaces of webdesign, meestal met de nadruk op schilderkunst.
- Wist u dat Wagner inmiddels 21 patenten op haar naam heeft?
- Het oorspronkelijke Lisa-projectteam bestond voornamelijk uit mannen — Annette was soms letterlijk ‘de enige vrouw aan tafel’
- Als u vandaag een Mac gebruikt: u kijkt (en klikt) mee in haar nalatenschap
Er zijn veel vrouwen in de techgeschiedenis onderschat, maar Annette Wagner verdient het om herinnerd te worden. Niet iedere held heeft een standbeeld nodig — soms is het genoeg als haar werk dagelijks miljoenen mensen helpt.