De Grote Rode Vlek, de poolcyclonen, de bandvormige wolken. Jupiter is al sinds jaar en dag beroemd om zijn gigantische omvang en zijn eeuwige stormen. Maar wist u dat zijn poollichten minstens zo spectaculair zijn? Pas nu — in 2025, met het ongekende oog van de James Webb-ruimtetelescoop — zien we deze lichtshows eindelijk in detail.
Een kosmisch kerstcadeau
Op Eerste Kerstdag 2023 vingen de camera’s van Webb, precies tegelijk met Hubble, unieke beelden van Jupiter op. deze werden onlangs samen met een uitgebreid onderzoek gepubliceerd in Nature Communications. Echt een cadeau voor iedereen die van het universum houdt.
Poollichten waar je de kou van voelt
Wat meteen opviel: de noord- en zuiderlichten (aurora’s) van Jupiter staan op een totaal ander niveau. Ze zijn honderden malen helderder en krachtiger dan de aardse versie hier in Groningen of op de Veluwe. Daar komt bij: ze ontstaan niet alleen door geladen deeltjes uit de zonnewind — zoals bij ons — maar ook door de actieve vulkanen op Jupiter’s maan Io. Die slingeren constant nieuwe deeltjes richting de dampkring van de reuzenplaneet.
Hyperactief lichtspektakel boven de wolken
De onderzoekers werden toch wel verrast. Ze verwachtten langzame, regelmatige variaties in het poollicht. Maar in plaats daarvan zagen ze de hele poolregio sprankelen en letterlijk exploderen van het licht — alsof het Noorderlicht op aarde op turbo was gezet. Alles veranderde binnen seconden. Dat verzin je niet. Jonathan Nichols van de Universiteit van Leicester zei er zelfs over: “Wat een kerstcadeau — ik stond echt perplex!”
Een nieuw Jupitermysterie
Om het plaatje compleet te krijgen, legden de teams de Webb-beelden (in infrarood) naast simultane Hubble-opnames in het ultraviolette spectrum. Hier begon het te wringen: de lichtste zones in de Webb-beelden bleken nergens zichtbaar op de Hubble-foto’s.
Webb focuste op emissies van het bijzondere trihydrogeniumion (H3+) – een molecuul die fel oplicht bij botsingen met energierijke elektronen. Maar om het gecombineerde licht van beide telescopen te verklaren, zouden er plotseling enorme hoeveelheden minder-energetische deeltjes nodig zijn. Dat lijkt volgens de huidige wetenschap (bijna) onmogelijk — zelfs voor Jupiter-begrippen.
Wat betekent dit voor de toekomst?
Nu begint het pas echt spannend te worden. De komende maanden leggen de wetenschappers de verschillen tussen Webb en Hubble onder het vergrootglas, om beter te snappen hoe het weer op Jupiter precies “werkt”. De nieuwe Webb-observaties worden ook vergeleken met data van NASA’s Juno-sonde — een ware marathon aan data-analyse dus.
Ook de Europese missie Juice, waarbij Nederland trouwens een aantal technologische bijdragen leverde, profiteert van deze ontdekkingen. Zodra Juice in de buurt van Jupiter is, zullen zeven instrumenten (enkele ontworpen in Delft) de aurora’s tot op detailniveau onderzoeken. Die metingen helpen ons straks om de interactie tussen Jupiter’s sterke magneetveld, zijn dampkring én de vulkanische maan Io veel beter te begrijpen.
- Wist u dit? Het poollicht op Jupiter is zó krachtig dat het essentieel invloed heeft op het weersysteem van de hele planeet.
- Tip: Wie in Nederland benieuwd is naar het aardse noorderlicht, houdt het weerbericht rond september-april goed in de gaten. Maar verwacht geen Jupitertaferelen — daar kan zelfs onze noordkop niet aan tippen.