Stop met overal sorry voor zeggen — de psychologie is duidelijk: het draait niet om beleefdheid. Bent u zo iemand die zich excuseert als u niest, vragen stelt of gewoon om in de weg te lopen? Dan moet u zeker even verder lezen.
“Vergissen is menselijk, vergeven is goddelijk, verbeteren is wijsheid,” schreef de Engelse dichter Alexander Pope ooit. Klinkt mooi, maar het wordt een probleem wanneer verontschuldigen geen bewuste handeling meer is, maar een automatisme. Iedereen kent wel een vriend, vriendin of collega die zich bezwaard lijkt te voelen over alles — soms zelfs letterlijk voor zijn eigen ademhaling.
Uit psychologisch onderzoek blijkt dat deze reflex lang niet zo onschuldig is als het lijkt. Het duidt zelden op goed fatsoen. Olga Albaladejo, klinisch psycholoog uit Rotterdam, legt uit waarom permanent excuses aanbieden vaak een teken van iets diepers is — en hoe u dit patroon kunt doorbreken.
Verontschuldigen: geen bewijs van nederigheid
“Excuses maken heeft zeker een sociale functie,” legt Albaladejo uit, “het laat vaak zien dat iemand openstaat voor eigen fouten en rekening houdt met de gevoelens van anderen.” Empathie betekent immers ook zien hoe uw gedrag op een ander overkomt. “Maar als dat verontschuldigen automatisch gebeurt, wijst dat vaker op onzekerheid dan op beleefdheid,” waarschuwt ze.
Waar het bij empathie om gaat, is verantwoordelijkheid nemen als u daadwerkelijk iemand bent tekortgedaan of verwond hebt. Maar zodra elke interactie eindigt met een “sorry”, wordt het een beschermingsmechanisme voor andere gevoelens — angst om anderen lastig te vallen, de wens naar bevestiging, of gewoon een aanhoudend gevoel van minderwaardigheid.
Als excuses zelf het probleem worden
Mensen die zich verontschuldigen voor bijna alles — van een vraag stellen tijdens een vergadering tot hulp vragen of simpelweg hun aanwezigheid — doen dat doorgaans niet alleen uit inlevingsvermogen. “Er schuilt vaak een fragiel zelfbeeld achter,” vertelt Olga, “of ervaringen uit het verleden waar men geleerd heeft om vooral niet tot last te zijn.”
Denk aan ouders die groot belang hechtten aan ‘niet zeuren’, of basisscholen waar stilte en gehoorzaamheid de norm was. In haar praktijk ziet ze cliënten die door dergelijke patronen chronisch geneigd zijn vergeving te vragen — soms zelf zonder aanleiding. Soms komt er nog iets anders bij kijken: lage zelfwaardering, overmatig plichtsbesef of zelfs een soort gewoontegedrag. “In therapie onderzoeken we wat deze excuses voor effect hebben — en die zijn niet altijd positief. Mensen kunnen u als onzekerder of zelfs oneerlijk ervaren.”
Het wisselt per persoon, maar vaak is het patroon aangeleerd in de jeugd of in situaties waarin conflictsituaties koste wat kost vermeden moesten worden. Zo groeit de overtuiging dat u alleen geliefd bent zolang u anderen geen last bezorgt. Soms ontstaan deze patronen echter in volwassen relaties — bijvoorbeeld als gevolg van regelmatige kritiek of dominante werkomgevingen. Het punt is: de gewoonte nestelt zich, los van de feitelijke situatie.
“Mensen zeggen dan automatisch sorry, simpelweg om vooraf een conflict te vermijden. Zelfs als er niks te verontschuldigen valt.”
Tijd voor een nieuwe blik
Het mooie is dat u dit gedrag kunt veranderen. En niet alleen om anderen niet te irriteren — hoewel, toegegeven, constant verontschuldigen werkt soms averechts. Belangrijker nog: het helpt om uzelf minder afhankelijk te maken van goedkeuring van anderen.
Begin eens met het idee loslaten dat permanent excuses aanbieden een teken van beleefdheid of empathie is. Olga: “Vaak is het gewoon een emotioneel schild dat ooit noodzakelijk was, maar op dit moment niet meer functioneel is.” Het erkennen hiervan is de eerste stap. Dan wordt het eenvoudiger om grenzen te stellen, uw eigen oordeel te vertrouwen en uzelf uit te spreken zonder telkens toestemming te vragen.
Probeer de volgende keer als u de drang voelt “sorry” te zeggen, uzelf af te vragen: is deze verontschuldiging werkelijk gepast? Heb ik daadwerkelijk iets fout gedaan, of ben ik bang voor een eventuele afkeuring?
Olga adviseert verder: “Vervang het woord ‘sorry’ (waar mogelijk) door alternatieven zoals ‘dankjewel voor je geduld’, ‘ik waardeer je tijd’, of — als er niets goed te maken valt — zeg gewoon even niets.” Zo leert u vanzelf meer passend en assertief te communiceren.
Bovendien helpt het om goed te kijken in welke situaties en met wie u steeds excuses maakt. “Dat patroon openleggen is de sleutel tot verandering,” zegt Albaladejo. Het valt op: niet iedereen en niet elke context roept deze gewoonte op. Alleen door het verschil te zien, ontstaat ruimte voor nieuw gedrag — zonder telkens excuses te maken voor uzelf.
Tot slot benadrukt Olga: “Goede manieren horen niet te betekenen dat u zichzelf klein maakt of het gevoel krijgt te moeten verdwijnen om aardig gevonden te worden. Echte beleefdheid is leren voor uzelf te zorgen, uw waarde te kennen en u niet te verontschuldigen simpelweg voor wie u bent — óf omdat u eventjes het stilzwijgen verbreekt.”