Oogcontact vermijden zegt vaak meer dan men zou denken — psychologie, gezondheid én wetenschap leggen uit wat er allemaal achter dit opvallend veelvoorkomende gedrag schuilgaat. Misschien heeft u het niet altijd door, maar een blik weg van je gesprekspartner zorgt regelmatig voor ongemak, zowel bij uzelf als bij de ander.
Of u nu iets belangrijks vertelt, een grap maakt of iets intiems deelt: plots richt de blik zich op de grond, een koffiekopje of gewoon naar buiten. Klinkt herkenbaar? U bent zeker niet de enige. Uit eigen ervaring weet ik: echt oogcontact voelt soms onverklaarbaar persoonlijk — en zelfs een beetje ongemakkelijk.
En laten we eerlijk zijn, het draait niet enkel om verlegenheid of respect. Ook extraverte, zelfverzekerde mensen ontwijken de blik van de ander weleens onbewust. Wat maakt oogcontact dan zo intens — of wellicht zelfs confronterend?
Achter zo’n ogenschijnlijk simpele handeling schuilt een heel complex systeem. Wie denkt dat het alleen ‘een kwestie van persoonlijkheid’ is, komt bedrogen uit. De verklaring gaat veel dieper en raakt aan wie we zijn en hoe we ons voelen.
Psychologie van oogcontact: wat gebeurt er écht?
Volgens psychologisch onderzoek is oogcontact een van de krachtigste communicatiemiddelen die mensen tot hun beschikking hebben. Oogcontact maakt verbinding mogelijk: het geeft blijk van aandacht, empathie, oprechte interesse — en ja, soms van kwetsbaarheid.
Wanneer u daadwerkelijk oogcontact maakt, worden er delen van het brein geactiveerd die te maken hebben met zelfbewustzijn, emotionele regulatie en het lezen van sociale signalen. Klinkt zwaar? Dat is het soms ook. Uit recent onderzoek van de Universiteit van Kyoto blijkt: intens oogcontact laat het prefrontale cortex harder werken. Dit hersengebied is betrokken bij complexe denkprocessen en impulscontrole. Maar bij sommige mensen zorgt dat juist voor overbelasting van het zenuwstelsel, met ongemak of zelfs stress als gevolg.
De Amerikaanse psycholoog Michael Ellsberg, bekend van het boek The Power of Eye Contact, stelt: iemand aankijken is een vorm van emotionele blootstelling — vermijden is vaak een manier om zichzelf te beschermen. Dit komt extra sterk voor bij gevoelige personen, mensen met minder zelfvertrouwen of wie sociale tegenslagen heeft meegemaakt.
Bovendien blijkt uit neurowetenschappelijk onderzoek dat mensen met neurodiversiteit, zoals autisme of sociale angst, oogcontact op een heel andere manier ervaren. Het vermijden is geen bewuste keuze, maar eerder een neurologische reactie — een poging om de prikkel te verminderen.
Meer dan een blik: wat vertelt ons lichaam tussen de regels door?
Vanuit het perspectief van mentale gezondheid kan het ontwijken van oogcontact een venster zijn naar iemands innerlijke belevingswereld. Het zegt niet per se iets negatiefs, maar kan wijzen op het reguleren van emoties, angst voor afwijzing of gewoon een behoefte aan rust.
In sommige gevallen is er daarnaast sprake van gewoonte, culturele normen of een opvoeding waarin direct aankijken als onbeleefd of zelfs bedreigend werd beschouwd. Opgroeien in Amsterdam-West verschilt toch van de dynamiek in Eindhoven of Haarlem — daar merkt u dat ijzersterk. Het is echt geen overbodige luxe om nog eens na te denken over hoe u oogcontact beleeft en of u het waarde misschien wilt ‘herscholen’. Voor veel mensen levert het herontdekken van echt oogcontact een rijkere communicatie en sterkere band op.
Kunt u moeilijk iemand aankijken tijdens het spreken? Wees mild voor uzelf: forceren werkt meestal averechts. Probeer eens op te letten wat u precies voelt — vaak zitten er emoties achter die nog geen plek of woorden hebben gevonden. Een kleine tip: zelf maakte ik ooit een lijstje van situaties waarbij oogcontact extra moeilijk voelde — het leidde tot verrassende inzichten die ik niet eerder had herkend.