Een frisse blik op taal bij dieren
Je denkt misschien dat alleen mensen echt taal gebruiken. Wij combineren klanken tot woorden, woorden tot zinnen — en dat volgens allerlei regels. Door deze spelregels krijgt «aap eet» heel wat anders betekent dan bijvoorbeeld «grote aap». Syntax, oftewel zinsbouw, is hierin het geheime ingrediënt: zet je woorden om, dan krijg je direct een andere boodschap. Maar staat de mens daar echt zo alleen in?
Waar begon al dat ‘gepraat’ eigenlijk?
Wetenschappers zijn al tientallen jaren gefascineerd door de oorsprong van onze ongekende taalvaardigheid. De focus lag vaak op primaten — onze ‘familie’ — om hun geluiden naast die van de mens te leggen. Primaatengeluiden (zoals de roep van een gorilla of resusaap) lijken op het eerste gezicht veel eenvoudiger. Meestal zijn het losse kreten, bedoeld om bijvoorbeeld voor roofdieren te waarschuwen: niet bepaald een gesprek à la Spui in Den Haag.
Er werd altijd gedacht dat de communicatiesystemen van andere primaten te beperkt waren om als voorloper van onze complexe, open menselijke taal te dienen. Maar misschien misten we gewoon nét die diepgang. Vooral hoe apen met combinaties van roepen hun boodschap kunnen uitbreiden bleef onderbelicht.
Chimpansees in Ivoorkust geven geheimen prijs
Onderzoekers uit Leipzig en Lyon pakten het recent veel grondiger aan. Ze trokken het regenwoud van Taï National Park in (Ivoorkust) in en namen duizenden vocalisaties van drie groepen wilde chimpansees op. Daarbij keken ze niet alleen naar individuele kreten, maar vooral naar wat er gebeurt als chimpansee A kreet X combineert met kreet Y.
Ze bestudeerden 12 verschillende roep-types en alle mogelijke duo-combinaties. “Wij mensen plakken woorden samen om nieuwe betekenissen te maken. Kunnen chimpansees dat misschien ook, en zo ja — lijkt dat dan op hoe taal bij mensen werkt?” vraagt hoofdauteur Catherine Crockford zich hardop af. Het viel haar op dat het jarenlang opnemen van de gedragingen van chimpansees tegenwoordig nóg lastiger wordt, vooral door bedreigingen als stroperij en ontbossing. “Daarom is zo’n langdurige dataset zo waardevol,” vult roman Wittig van het legendarische Taï Chimpansee-project aan.
Hoe apen ‘zinnen’ maken
Wat bleek: chimpansees kunnen in elk geval 16 unieke combinaties van twee kreten maken. Sommige duo’s leverden een samenhangende nieuwe boodschap op — wat wij ‘compositionaliteit’ noemen (denk: A = eten, B = rusten, AB = ‘ik ga nu rustig eten’). Andere duo’s leverden zelfs geheel nieuwe, onverwachte betekenissen op. Dus niet simpel optellen, maar echte taalnuance!
Het opvallendst: deze combinaties blijken géén uitzondering, maar worden breed ingezet en in verschillende contexten gebruikt. Dus niet alleen paniek als er een luipaard in de buurt is, maar ook bij alledaagse bezigheden — zoals het delen van eten of het zoeken van ruzie.
Kleine ‘taalrevolutie’ bij onze naaste familie
Volgens onderzoeker Cédric Girard-Buttoz duidt dit op een uitzonderlijk flexibel communicatie-systeem. Een systeem dat nog het meest doet denken aan ontdekkingen bij bonobo’s — die andere beroemde mensaap uit het Kongogebied. Het idee dat primatencommunicatie simpelweg vastzit aan emoties, lijkt achterhaald. “Dezelfde kreet kan bij een andere combinatie ineens iets heel anders betekenen,” meldt Girard-Buttoz nuchter.
Het blijft nog even gissen — misschien waren onze laatste gezamenlijke voorouders al veel ‘spraakzamer’ dan gedacht. Of we hebben de complexiteit van diercommunicatie véél te lang onderschat. Iets zegt me dat de komende vijf jaar meer verrassingen gaan brengen op dit vlak — en eerlijk: dat is best een fijne gedachte voor een grauwe januaridag in Nederland.
Wat kunnen wij hiervan leren?
- Bestaande veronderstellingen over taal en dieren zijn niet in beton gegoten — blijf altijd nieuwsgierig
- Zelfs in het Amsterdamse Oosterpark zijn soms vogels te horen met opvallende roep-patronen. Probeer zelf ‘gesprekken’ tussen dieren te spotten — het verruimt je blik!
- Wil je meer weten over communicatie bij dieren? Het Natuurhistorisch Museum Rotterdam organiseert regelmatig boeiende lezingen
Taal is minder een menselijke exclusiviteit dan we dachten. Wie weet luisteren we over vijf jaar met een compleet andere bril naar het geluid in Blijdorp — of gewoon bij je in de tuin.