De mysterieuze jungle van Petén, in het noorden van Guatemala, weet zelfs in 2025 nog steeds te verrassen. Voor iedereen die zichzelf thuis voelt in geschiedenis — en stiekem de plekken opzoekt die de meeste toeristen links laten liggen — is Petén een goudmijn. Laatst nog heeft een team van archeologen een compleet ‘stedendriehoek’ ontdekt: drie eeuwenoude steden, amper vijf kilometer van elkaar, met ieder hun eigen verhaal, majesteitelijke ruïnes en artefacten die een nieuw licht werpen op de Maya-beschaving.
Een onverwacht trio midden in de jungle
De meeste mensen kennen Uaxactún wel, het oude centrum dat al jaren het paradepaardje is van archeologische expedities in Guatemala. Maar wie verder durft kijken — en door de dichtbegroeide bossen wandelt — ontdekt Petnal, Cambrayal en, zonder twijfel het spectaculairst, Los Abuelos. Dankzij de Slowaakse universiteit van Comenius én tientallen jaren veldwerk zijn deze drie steden als het ware ‘herontdekt’. Letterlijk: de plekken lagen eeuwenlang verborgen, overwoekerd en bijna vergeten.
Wat maakt deze vondst zo speciaal? Veel eigenlijk. In totaal hebben onderzoekers maar liefst 176 sites vastgelegd rondom het klassieke Uaxactún: van eenzame opgravingen tot uitgestrekte Maya-nederzettingen. Maar deze drie steden — gebouwd tussen 800 en 500 voor Christus — blijken de sleutel tot het begrijpen van de rituelen, macht en dagelijks leven in de precolumbiaanse periode.
Los Abuelos: waar oude geesten nog even fluisteren
Van alle ontdekkingen steelt Los Abuelos de show. Stel u even voor: een ceremonieel centrum van zestien vierkante kilometer — groter dan menig Nederlandse stadje — ongeveer 21 kilometer ten noordwesten van Uaxactún. Op deze plek vonden archeologen twee indrukwekkende beelden van een ouder echtpaar, vermoedelijk vereerd als ‘vooroudergoden’. Zo kreeg de stad haar naam: Los Abuelos, de grootouders.
De beelden, uitgehakt ergens tussen 500 en 300 voor Christus, worden gezien als bewijs van een diepgeworteld voorouderritueel. Maar dat is slechts het begin. “We hebben een stad gevonden die niet alleen religieus, maar ook politiek veel belangrijker was dan tot nu toe gedacht,” vertelt een lokale onderzoeker van Universidad San Carlos. Zelfs de wijze waarop de stad is ontworpen — met radiale piramides, beeldengroepen en een opvallend E-Groep complex — wijst op astronomische kennis die voor die tijd ongekend was.
Bouwen voor de sterren en de toekomst
De Maya’s waren geobsedeerd door de sterrenhemel — bij ons zouden ze vast iedere avond naar het planetarium in Artis gaan. Los Abuelos heeft een bijzonder architectonisch fenomeen: een E-Groep, een complex van gebouwen waarmee men astronomische gebeurtenissen zoals zonnewendes en equinoxen exact kon waarnemen. Dit systeem is ouder dan dat van Uaxactún, tot voor kort als eerste van zijn soort beschouwd.
Behalve de beelden vonden de onderzoekers een tombe aan de voet van het voorouderduo, skeletten van jaguars, en offers bestaande uit keramiek, schelpen en een gebeeldhouwde stela. Bijzonder detail: er werd zelfs een primitief rioolsysteem gevonden, bestaande uit met pleister beklede kanalen van maar liefst 57 meter lang — en dat midden in de jungle. Zo’n vondst zie je niet iedere dag in Midden-Amerika.
Petnal en Cambrayal: politiek en techniek hand in hand
Waar Los Abuelos waarschijnlijk gezien werd als het religieuze hart van de regio, lijkt Petnal meer een politiek machtscentrum te zijn geweest. Hier stond een piramide van 33 meter hoog, versierd met muurschilderingen in roestbruin, zwart en wit — een kleurenschema dat ook nu nog opduikt in lokale Guatemalteekse kunst. In de best bewaarde kamer ontdekten de archeologen een nog bijna complete muurschildering, waarschijnlijk gebruikt bij belangrijke bijeenkomsten of rituele ceremonies.
Cambrayal, het derde punt van de driehoek, maakte indruk met zijn netwerk van kanalen. Ze dienden niet om water aan te voeren, maar juist om afval weg te spoelen — in feite als één van de oudste rioleringen die tot nu toe bij de Maya’s gevonden is. Tussen de vondsten zat ook een beeld dat opvallend veel lijkt op sculpturen uit Zuidkust-regio’s, wat erop wijst dat er ooit uitwisseling was tussen verschillende Maya-centra.
Vergeten steden, tweede kans
Wat alle drie steden delen, is dat ze ooit bloeiende centra waren tijdens het Midden-Preklassiek, vervolgens werden verlaten, en eeuwen later in de late Klassieke periode opnieuw werden herontdekt en bewoond. U gelooft het misschien niet, maar zulke ‘comebacks’ zijn in de archeologie best gewoon. Vergelijk het met Nederlandse vestingsteden als Naarden — eerst onmisbaar, toen verlaten, nu weer levendig en populair.
Waarom deze vondst belangrijk is — ook voor u
- Herziet onze kijk op de Maya’s: De ontdekking van Los Abuelos en partners laat zien dat de politieke en ceremoniële macht in Petén veel complexer was dan gedacht.
- Nieuwe inzichten in stadplanning en astronomie: De E-Groep architectuur is ouder en geraffineerder dan verwacht, vergelijkbaar met de kennis van Egyptenaren uit dezelfde periode.
- Toont technologische innovatie: Het watermanagementsysteem van Cambrayal kan inspiratie bieden voor duurzaam bouwen — iets wat ook in Nederland actueler is dan ooit.
Zelf eens iets dergelijks meemaken? Guatemala is weliswaar geen bestemming voor een snelle stedentrip, maar wie het aandurft om een weekje door de jungle te trekken zal merken: sommige plekken, hoe oud ook, brengen geschiedenis pas écht tot leven als je er zelf tussen staat.