Nieuwe vondsten dagen oude aannames over de rol van vrouwen in de samenleving uit. Als u ooit door Pompeii hebt gelopen – de antieke stad in Zuid-Italië, door de Vesuvius in 79 n.Chr. onder de as begraven – weet u dat de stad zelf alles opslokt. Elk jaar trekken duizenden bezoekers langs mythologische fresco’s, het indrukwekkende amfitheater en de sierlijke thermen. Toch gebeurt er buiten de stadsgrenzen minstens zoveel belangrijks, al krijgt het zelden aandacht.
Buiten Pompeii ontvouwt zich een ander verhaal. Voor de oude Romeinen waren de wegen niet slechts transportlijnen, maar echte ‘herinneringswegen’. Langs deze routes rezen graven op – soms eenvoudige stenen met inscripties, soms complete bouwwerken, waar families samenkwamen voor herdenkingsmaaltijden. Op die manier bleven overledenen in het collectief geheugen leven, en wie passeerde werd betrokken in een onzichtbare dialoog tussen heden en verleden.
Sommige grafmonumenten spraken letterlijk tot voorbijgangers. Neem het voorbeeld van de vrijgelatene Publius Vesonius Fileros. Op zijn graf staat: “Vreemdeling, stop even als u wilt, leer van mijn fouten.” wie Pompeii in- of uitwandelde, kreeg een lesje leven – én dood – mee.
Met dit in het achterhoofd is de recente ontdekking van een monumentaal graf aan de oostkant van Pompeii, versierd met levensgrote beelden van een man en een vrouw, veel meer dan alleen nieuws voor archeologen. het is een fel uitnodigend signaal om stil te staan – letterlijk – bij hen die in deze bruisende stad leefden en stierven.
Blikvanger is een hoge wand met diverse nissen, vermoedelijk ooit gevuld met urnen. De kroon: een fraai reliëf, waarop een vrouw en een man naast elkaar zijn afgebeeld.
- De vrouwelijke figuur is opvallend: 1,77 meter lang, met eenvoudige tunica, mantel, sluier en om de hals een lunula – de halvemaan-vormige hanger die vruchtbaarheid symboliseerde.
- Hij draagt de typische Romeinse toga, hét symbool van burgerstatus.
Wie zijn deze beelden werkelijk?
De logica zegt: een echtpaar. Maar een detail zet aan tot verder denken: de vrouw houdt een laurierblad vast. In de Romeinse tijd een krachtig symbool, vooral in handen van priesteressen die het gebruikten tijdens religieuze ceremonies.
Priesteressen bekleedden, zeker in Pompeii en Campania, een hoge status. Het vermoeden rijst dat deze vrouw een priesteres van Ceres was – de godin van landbouw en vruchtbaarheid. naast haar staat, niet voor niets, een man in toga. Hun posities en attributen suggereren gelijkwaardigheid, niet slechts een huwelijk. Het feit dat zij nét iets groter is, spreekt boekdelen. Was zij zijn moeder? Iemand van familiale of maatschappelijke betekenis?
Zonder inscriptie blijft hun precieze relatie onduidelijk. Helderder is de boodschap: een vrouw stond niet louter als echtgenote naast een man – haar zelfstandige rol was zichtbaar en gerespecteerd.
Dit verschijnsel blijft niet tot Pompeii beperkt. Neem recent onderzoek in Mycene, Griekenland: ruim duizend jaar voor de uitbarsting van de Vesuvius werden daar een man en een vrouw samen begraven in een koninklijke necropool. Archeologen gingen uit van een huwelijksband – tot DNA-onderzoek in 2008 uitwees: het waren broer en zus. Zij lag in de koninklijke grafheuvel op basis van eigen afkomst, niet vanwege een huwelijk.
Van Mycene tot Pompeii verschuiven onze inzichten. Resten uit de oudheid fluisteren verhalen die anders zijn dan de versimpelde clichés: vrouwen hadden zelfstandig recht op status, macht en invloed.
- Let in het Oudenburger Museum van Rotterdam eens op de vrouwengraven – vaak rijker uitgerust dan die van mannen.
- Bezoek in het voorjaar eens het Archeologisch Park Pompeii: bij de nieuwe vondsten krijgt u letterlijk zicht op deze vergeten verhalen.
Misschien loont het nu extra om, net als Publius, een moment te pauzeren bij oude grafstenen. wat vertellen ze? En durven wij te luisteren?