De axolotl staat volop in de wetenschappelijke spotlights—en dat is niet zonder reden. Dit bijzondere diertje, bekend als Ambystoma mexicanum, weet namelijk zijn eigen hersenen, ledematen en zelfs z’n ogen en hart te regenereren. Zo’n talent valt op, en onderzoekers van over de hele wereld vragen zich af of wat voor de axolotl geldt straks misschien ook mensen kan helpen genezen. Geen gewone salamander dus, maar een medische belofte én biologisch mysterie waar tijdsdruk op zit: de axolotl is er steeds minder.
Axolotl: inspiratiebron voor regeneratie bij mensen
Veel amfibieën kunnen iets regenereren, maar de axolotl doet dat in stijl—en blijft levenslang in z’n larvale vorm. Dit fenomeen, neotenie genoemd, zorgt dat het dier kieuwen en een rugvin behoudt, en dus zijn hele leven in water kan wonen. Wat echt bijzonder is: de axolotl kan amputaties tot vijf keer opnieuw laten teruggroeien zonder zichtbare littekens of functieverlies. Dat gebeurt via een blastema—een soort tijdelijke ‘reparatiefabriek’ van ongespecialiseerde cellen, die georganiseerd terug ombouwen tot weefsel of zelfs volledige organen.
Voor regeneratie is geen leeftijdsgrens: oudere dieren herstellen net zo soepel als jonge axolotls. Dat maakt het dier extra waardevol in de zoektocht naar nieuwe inzichten over wondgenezing en celgroei bij gewervelden.
Wat betekent dit voor de geneeskunde?
Uit recent axolotl-onderzoek blijkt dat bepaalde eiwitvarianten, zoals een neutrale vorm van het mTOR-eiwit, cruciaal zijn voor deze regeneratieve kracht. Wetenschappers van o.a. Universiteit Amsterdam proberen inmiddels uit of vergelijkbare eiwitten in mensen actief zijn, en of ze misschien wondherstel kunnen versnellen.
Ook opmerkelijk: door een ontstekingsfactor (IL-11) te remmen—iets wat rechtstreeks werd ontdekt bij de axolotl—weten laboratoriumratten tot 25% langer te leven. Zou ontstekingscontrole bij mensen onze levensduur ook zo verlengen? De eerste studies, met steun uit Groningen en Nijmegen, komen al voorzichtig tot die conclusie.
Bijna uitgestorven: natuur onder druk in Mexico
Hoe ironisch: het dier dat biotechnologie kan veranderen, dreigt zelf te verdwijnen. In de oorspronkelijke leefgebieden—de meren van Xochimilco en Chalco rond Mexico-Stad—heeft milieuvervuiling, visserij met uitheemse soorten en verstedelijking de axolotl-populatie zo goed als weggevaagd. Gelukkig houden dierentuinen (oa ARTIS en Blijdorp) de soort in stand waar het kan, maar zonder herstel van hun natuurlijke leefomgeving is dat slechts een tijdelijk reddingsplan.
- Feitje dat blijft hangen: De axolotl is mascotte bij voetbalclub UNAM uit Mexico. Het diertje verschijnt zelfs weleens op lokale graffiti in Utrecht (geen grap).
- Tip voor wie wil zien: In de aquaria van Naturalis Leiden zwemt een kleine axolotl-groep—ga gerust een keertje kijken, zeker met kinderen.
Hoe kunnen we bijdragen?
Als lezer in Nederland kunt u meer doen dan u denkt. Overweeg een donatie aan de Stichting Axolotl Conservation of deel kennis in uw netwerk—elke euro en aandachtspost helpt het behoud van deze diersoort. Onderzoek uit 2024 wees uit dat voorlichting en actie in Europa impact heeft, zeker wanneer jongeren erbij betrokken worden.
Wie weet wijzen we over twintig jaar op die ene neotene salamander uit Mexico en zeggen we: “Die heeft écht iets veranderd voor patiënten wereldwijd”.