Na zes maanden diep in de tropische regenwouden van Nieuw-Guinea heeft een jonge promovendus een unieke ontdekking weten vast te leggen. František Vejmělka, verbonden aan het Centrum voor Biologie van de Tsjechische Academie van Wetenschappen en de Universiteit van Zuid-Bohemen, werd de allereerste die het bestaan van de Mallomys istapantap – een van de grootste knaagdieren ter wereld – wetenschappelijk wist te documenteren in zijn natuurlijke omgeving. Dit nachtdier, gehuld in dikke vacht, leeft stiekem en liefst hoog in de mistige bergbossen en graslanden, rond 3.700 meter hoogte.
Tot voor kort troffen onderzoekers hem alleen aan als stoffige museumexemplaren. Nu zijn er voor het eerst foto’s en video’s uit het wild beschikbaar. De vondst verscheen in het gerenommeerde tijdschrift Mammalia.
Een reus uit de nevels: eindelijk in beeld
De subalpiene harige rat werd pas in 1989 wetenschappelijk beschreven – toen nog enkel op basis van oude museumstukken. Sindsdien verdween hij uit beeld. Tot deze expeditie was er geen enkele foto van het beest gemaakt. De nieuwe beelden en veldgegevens van Vejmělka bieden niet alleen een spectaculaire blik op een zeldzame soort, maar werpen ook licht op de nog grotendeels onbekende biodiversiteit onder zoogdieren op Nieuw-Guinea.
De eerste videobeelden ooit van de reuzenrat, vastgelegd door een wildcamera op 3.200 meter hoogte, schudden het wetenschapsveld flink op. Bron: František Vejmělka, aanvankelijk gepubliceerd in: Vejmělka, F. (2025). Eerste wetenschappelijke waarneming van de grootste Sahulische knaagdier Mallomys istapantap in het wild. Mammalia.
“Het blijft verbazen dat zo’n groot en opvallend dier amper onderzocht is. Hoeveel meer van zulke verrassingen zitten er nog verstopt in de bergen van Oceanië?”, vraagt Vejmělka zich hardop af.
Naast beeldmateriaal legde hij ook de eerste biometrische gegevens van mannetjes vast, en verzamelde hij data over dieet, parasieten, activiteitspatronen en leefwijze.
Reuzenrat: 85 cm lang en bijna 2 kilo zwaar
Samen met de zogenaamde ‘cloud rats’ van de Filipijnen behoren de harige ratten van Nieuw-Guinea tot de grootste muridae wereldwijd. Ze komen uitsluitend voor in de steile berggebieden van het eiland, waar het regenwoud nog ongerept is. Omdat er vrijwel geen andere grote zoogdieren zijn, hebben deze ratten zich in miljoenen jaren in alle mogelijke vormen ontwikkeld – een echt Darwiniaans spektakel.
De Mallomys istapantap leidt een teruggetrokken leven in moeilijk bereikbare, afgelegen gebieden. ‘s Nachts klimt hij in bomen, overdag schuilt hij in een hol of in de bladerkroon. Zijn menu: volledig plantaardig.
Met vlijmscherpe snijtanden, een dichte vacht, poten van acht centimeter, een totale lichaamslengte van 85 centimeter (inclusief staart) en een gewicht tot 2 kilo is dit zonder twijfel een indrukwekkend dier. Door zijn nachtelijke gewoontes en verborgen leefgebied is het echter bijna onmogelijk hem in het wild te spotten.
Lokale kennis maakt het verschil
“Zonder de hulp van inheemse jagers, die mij door de bergen gidsten en hielpen de dieren te traceren, had ik dit onderzoek nooit kunnen doen,” vertelt Vejmělka openlijk.
Tijdens zijn zes maanden durende expeditie werkte hij nauw samen met lokale stammen – onder meer op Mount Wilhelm, de hoogste top van Papoea-Nieuw-Guinea: 4.509 meter hoog, en van voet tot top vol verrassingen. Uiteindelijk wist hij genetisch 61 soorten niet-vliegende zoogdieren (knaagdieren en buideldieren) over het gehele traject vast te leggen.
Deze studie biedt eindelijk diepgaander inzicht in de verbluffende biodiversiteit van de nog nauwelijks bestudeerde berggebieden van Oceanië. Terwijl tropische regio’s in Amerika, Afrika en Zuidoost-Azië al decennia in de belangstelling staan, was Australazië nog vrij onontgonnen terrein. Samenwerken met lokale gemeenschappen blijkt minstens zo belangrijk: zij kennen het land en de fauna als geen ander.
Door deze uitwisseling leren bewoners eveneens hun unieke natuurerfgoed te waarderen en het – zeker nu mijnbouw steeds dichterbij komt – te beschermen.