Biologen uit Maryland ontdekten dat gekko’s een verborgen zintuig bezitten. Dit zet niet alleen het denken over reptielen, maar ook onze kennis over horen en balans op scherp. In hoeverre lijken mensen nog op hun voorouders – of misschien wel op een tokaygekko uit de Artis?
Oude ideeën over reptielen: tijd voor een update
Tot zo’n tweehonderd jaar geleden dacht men in de natuurhistorische zalen van Leiden en Amsterdam alles te weten over reptielen. Volgens klassieke leerboeken vertrouwden hagedissen vooral op hun ogen en hun neus – en waren de oren er alleen voor evenwicht (en misschien een beetje voor het even laten suizen van een concert).
Maar recente studies, gepubliceerd in Current Biology, laten iets anders zien. Het blijkt dat het evenwichtsorgaan van de tokaygekko — een uit de kluiten gewassen, felblauw exemplaar dat wereldwijd geliefd is bij reptielenfans — zich gedraagt als een soort ingebouwde microfoon voor trillingen uit de bodem. Daarmee krijgen deze dieren als het ware een extra ‘geheime’ zintuig bij.
Hoe werkt dat ‘zesde zintuig’ precies?
Het gaat om het zogenaamde sacculus, een met vloeistof gevuld zakje achter de ogen. Teamleider Catherine Carr van de University of Maryland en haar collega’s legden lag gekko’s op de meettafel en lieten de ondergrond trillen — denk aan diepe, zware geluiden tussen de 50 en 200 Hertz. Het resultaat? Het sacculus sprong meteen aan. Dat is opvallend, want deze frequenties liggen ver buiten het bereik van het trommelvlies van het dier.
Dat betekent dat de tokaygekko twee parallelle geluidsroutes heeft: eentje voor hoge piepjes die via de lucht worden overgedragen, en een verborgen route voor trillingen die rechtstreeks door de grond reizen — ideaal voor wie niets wil missen in het donker van een grot of tussen de bladeren.
Wat zegt dit over de evolutie van horen?
De onderzoekers ontdekten bovendien een breinkern, de ‘nucleus vestibularis ovalis’, in de gekko’s. Deze werkt als een aparte snelweg, los van het gewone gehoor, en verwerkt alleen informatie die uit het sacculus komt. Soortgelijke systemen vond men inmiddels bij slangen en zelfs bij de oeroude sphenodon uit Nieuw-Zeeland. Blijkbaar is het vermogen om trillingen te voelen miljoenen jaren oud én springlevend.
- Veel reptielen werden gezien als ‘doof’ of ‘muiteloos’ – maar ze communiceren mogelijk volop via trillingen.
- Slangen onder het zand, graafgekko’s in de Ardennen en schildpadden in hun nesten: ze voelen allemaal subtiele trillingen, vol signalen voor wie oplettend is.
Waarom zijn deze ontdekkingen zo belangrijk?
Ten eerste herschrijft dit een hoofdstuk uit het boek van de evolutie — en zelfs ons zelfbeeld. Vergelijk het met een rockconcert in de Ziggo Dome: het geluid is zo sterk dat u de bas niet alleen hoort, maar door uw hele lijf voelt. Catherine Carr licht toe: misschien gebruiken onze eigen evenwichtsorganen onder extreme geluidsdruk óók deze ‘trillingsroute’. Dan zijn horen en voelen bij mensen meer verweven dan we tot nu toe dachten.
En er is meer. Engineers die werken aan aardbevingssensoren of hypergevoelige microfoons kunnen ideeën opdoen bij de perfecte trilhaarcellen van deze reptielen. Een verrassend neveneffect in de medische wereld: als het vestibulaire systeem meedoet bij harde geluiden, kan dat inzichten opleveren voor behandelingen van evenwichtsstoornissen of oorsuizen (tinnitus).
De natuur is altijd inventief – en soms slimmer dan wij
We weten nu dat gekko’s die als acrobaten tegen de muren van grotten kleven, subtiel de naderende voetstappen van roofdieren voelen. Een slang in de duinen merkt misschien de trillende muis op voordat ze überhaupt iets hoort. En mensen in de drukke Paradiso kunnen tijdens het dansen plotseling een oeroud zintuig activeren — zonder dat het opvalt.
Deze vondsten zorgen voor een bredere kijk op hoe dieren hun omgeving waarnemen. Niet alleen via de oren, maar soms letterlijk via hun botten en huid. Het is één van die inzichten die je ziet in de details — en waar je in het Vondelpark zomaar aan denkt bij het voelen van het ritme onder je voeten. download gerust het artikel of deel het met iemand die altijd beweert dat ‘dieren niets horen’.
Een stukje evolutie onder de voeten
Door hun ‘zesde zintuig’ stemmen gekko’s af op de fluistertaal van de natuur — en onthullen ze voor wetenschappers sporen van een miljoenen jaren oude sensorische wereld. Kennis waar je op een regenachtige dag in Utrecht zomaar even bij stilstaat. De natuur blijkt niet zomaar een museumstuk — ze trilt en pulseert nog steeds onder ons, letterlijk en figuurlijk.