De coelacanth – in het Nederlands ook wel de kwastvinnige – is zo’n vis die je eerder in een museum verwacht dan in onze oceanen van 2025. Echtwaar: hij dook al 410 miljoen jaar geleden op in de oceanen en gold tot voor kort als uitgestorven. Maar in 1938, aan de kust van Zuid-Afrika, kwam ineens dit ‘fossiel’ tot leven voor de moderne wetenschap. Dat zette de biologie op z’n kop en sindsdien laat deze levende legende zien hoe veerkrachtig het leven kan zijn op plekken in de oceaan waar bijna niemand komt. Onderzoekers hopen via het bestuderen van de coelacanth te begrijpen hoe bepaalde diersoorten massa-extincties hebben overleefd — en misschien wat wij daar vandaag van kunnen opsteken. Wat maakt deze vis zo bijzonder? Laten we samen de verborgen geheimen induiken.
Twee zeldzame soorten, beide ernstig bedreigd
Er bestaan vandaag de dag nog maar twee coelacanth-soorten: Latimeria chalumnae en Latimeria menadoensis. Die eerste zwemt vooral rond de Comoren en Madagaskar — echte klassiekers voor wie graag duikt, trouwens. De tweede soort werd pas in 1998 ontdekt bij het Indonesische eiland Sulawesi bij de stad Manado. Beide staan sinds kort als kritiek bedreigd op de Rode Lijst. Niet gek ook, want ze leven diep verstopt, hun leefgebied is kwetsbaar en hun populatie is klein — een zeldzaamheid onder de zeldzaamheden.
Diepzeegebieden als deze zijn nauwelijks onderzocht, wat het mysterie alleen maar vergroot. Toch dreigen er gevaarlijke valkuilen: habitatverlies, onbedoelde vangst tijdens visserij en klimaatverandering spelen allemaal een rol. Omdat de coelacanth zich niet makkelijk laat verplaatsen, zijn veranderingen in hun leefgebied direct voelbaar. Bescherming van deze soorten — gesteund door Wetenschappelijk Onderzoek Nederland (NWO) en lokale mariene projecten — is geen luxe meer, maar noodzaak. Alleen zo houden we deze tak van biodiversiteit in stand.
Unieke fysieke eigenschappen – bijna prehistorisch
Wat de coelacanth zo herkenbaar maakt: zijn robuuste lijf, flinke ruwe schubben, een lengte van 1,5 tot 1,8 meter en soms een gewicht van 98 kilo. Toch zijn het vooral de kwastachtige vinnen die de show stelen — het lijken net primitieve ledematen. Combineer dat met een drielobbige staart en je parkt zo een prehistorische vibe op je netvlies.
Die lichaamsbouw is niet zomaar show: het zijn sporen van miljoenen jaren evolutie. Met deze stevige bouw overleeft de coelacanth in de barre omstandigheden van de oceaandiepten — langzaam, bedachtzaam, maar opvallend efficiënt. Het is bijna alsof hij liever geen energie verspilt: slow living, maar dan op z’n vis-Nederlands.
Een verborgen leven in de diepe zee
Het vereist wat geluk en doorzettingsvermogen om een coelacanth te spotten. Ze leven namelijk op honderden meters diepte, verscholen in onderwatergrotten. Overdag hangt hij stilletjes in donkere schuilplekken — pas als de nacht valt, gaat deze spookvis op jacht naar vis en inktvis.
Juist doordat hij zo’n onopvallend bestaan leidt heeft de wetenschap de soort zo lang gemist. Weinigen jagen immers op zo’n diepte, en juist daar weet de coelacanth vrijwel ongestoord te leven. Hoe hij het in deze gure omgeving volhoudt? Onmiskenbaar een staaltje overlevingskunst dat weinig andere soort hem nadoet.
Reuzen uit het verleden: het verhaal van de Megalocoelacanthus
De coelacanth van nu oogt fors, maar zijn voorouder uit het Krijt — de Megalocoelacanthus — was pas echt een kanjer. Dit monster van zeker vier meter leefde ongeveer 100 miljoen jaar geleden in de ondiepe zeeën van het huidige Kansas. in tegenstelling tot nu, want tegenwoordig durft de soort zich alleen nog op grote diepte te laten zien. Die verandering vertelt meteen iets over de evolutionaire aanpassingen die deze ‘spookvis’ heeft doorgemaakt.
De studie naar deze oeroude giganten uit de tijd van dino’s levert een schat aan inzichten op. Waarom stierf de ene tak uit en waarom zwemt de andere — zij het op bescheiden schaal — rond bij Madagaskar of Manado? Het blijft een vraagstuk waar menig onderzoeker bij het NIOZ, ons nationaal zeeonderzoeksinstituut, zich aan waagt.
Onze levende link met het verre verleden
Als levend fossiel fascineert de coelacanth generatie na generatie biologen en liefhebbers van natuurhistorie. Z’n unieke bouw, mysterieuze gedrag en roerige geschiedenis bieden een blik op de enorme processen die het leven op aarde vormden. Maar deze soorten staan onder druk. Willen we deze oeroude vis behouden voor latere generaties, dan moeten we nu inzetten op bescherming — niet later, nu het nog kan. En zeg eerlijk, wie wil er nou niet dat zo’n stukje levende geschiedenis in de golven van de Indische Oceaan blijft voortbestaan?