Baanbrekend archeologisch onderzoek van de Universiteit Leiden zorgde begin 2025 voor flink wat ophef in de wetenschappelijke wereld — en eerlijk gezegd, zelfs onder mijn vrienden in Delft werd hierover gesproken aan de keukentafel. Want een prehistorische stad, volledig onder water bij Java, dat prikkelt direct de verbeelding.
Een stad onder de golven: wat is er precies gevonden?
De resten van deze stad, naar schatting zo’n 140.000 jaar oud, liggen diep in de Madurastraat — het water tussen Java en Madura, een regio waar Nederlanders ooit hun handelsforten hadden. Maar dit verhaal gaat veel verder terug in de tijd. Tussen fossielen van maar liefst 36 verschillende gewervelde dieren vonden onderzoekers fragmenten van een Homo erectus-schedel. Niet zomaar een vondst, dit betekent: hier leefde ooit een gemeenschap die ons veel kan leren over hoe mensen werden wie ze nu zijn.
Wat betekent dit voor onze kijk op de Homo erectus?
Voor wie het even kwijt is — Homo erectus wordt vaak gezien als onze sportieve, uitvinderige voorouder. Tot nu toe paste het beeld van een redelijk geïsoleerd bestaan in Java. Maar deze vondsten halen dat idee onderuit. In de fossielen zijn duidelijke sporen van jacht en het eten van beenmerg teruggevonden. Volgens projectleider Harold Berghuis — ja, dezelfde die in NRC altijd zulke nuchtere analyses geeft — jaagde deze groep op gezonde, sterke dieren. Dit vergt samenwerking, ruimtelijk inzicht en wellicht zelfs een greintje tactiek: niet bepaald de “onhandige oermens” die je uit oude schoolboeken kent.
Een vergeten netwerk in Indonesië
Het onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Quaternary Environments and Humans, brengt een prehistorisch ecosysteem tot leven. De Homo erectus-mensen trokken langs waterwegen door het toenmalige Sondaland, mogelijk in contact met andere mensachtigen uit Azië. Denk aan een soort “IJsselmeer-cultuur” — maar dan véél ouder en zonder bakfietsen.
Volgens Berghuis wijst alles erop dat er interactie was tussen verschillende groepen. Uitwisseling van cultuur, technologie en misschien zelfs genen — een detail waar genetici bij het LUMC nu ongetwijfeld over speculeren tijdens de lunch.
Vijf jaar onderzoek, honderden puzzelstukjes
Deze ontdekking was geen toevalstreffer. Vijf jaar lang werkten specialisten uit heel Europa én Indonesië samen. Ze combineerden geavanceerde sonar, chemische analyses en oude handwerkmethoden. Naast menselijke fossielen werden botten van grote dieren aangetroffen: nog een aanwijzing dat het leven hier georganiseerd was, en mogelijk zelfs met religieuze of rituele aspecten — daarover is het laatste woord in de Leidse universiteitskantine nog niet gezegd.
Praktisch: wat leren we hiervan nu?
- Het menselijk verleden is complexer dan gedacht: Er was contact, uitwisseling en waarschijnlijk een sociale structuur.
- Klimaatverandering speelde altijd een rol: Wat nu een zeebodem is, was ooit een vruchtbaar landschap.
- De Nederlandse archeologie levert mondiale ontdekkingen: Het is niet alleen Egypte of Peru waar geschiedenis wordt herschreven.
Laat dit u inspireren — of u nu in Amersfoort of op Texel woont: onze geschiedenis is constant in beweging. Wie weet wat onder jouw voeten nog verborgen ligt?