De meeste landen in Latijns-Amerika zijn opvallend jong — hun geschiedenis is doordrenkt van strijd voor onafhankelijkheid en snelle, soms ingrijpende veranderingen. Eén land steekt daar met kop en schouders bovenuit: het dankt zijn onafhankelijkheid vooral aan hulp van de Verenigde Staten. En wat er toen gebeurde, had blijvende impact — niet alleen voor de regio, maar zelfs wereldwijd.
Het klinkt misschien als een plot uit Narcos, maar Panama was ooit gewoon onderdeel van een buurland. Die weigerde in het begin zelfs te onderhandelen met de VS. Wat er toen volgde? De Amerikanen besloten Panama te steunen in een opstand, met als gevolg een vrijwel onmiddellijke onafhankelijkheid. Zo’n geopolitiek schaakspel zie je niet vaak.
Panama: geboren onder Amerikaanse bescherming
Als je naar de kaart kijkt, is het duidelijk waarom Panama altijd een strategische hoofdrolspeler is geweest. Tot laat in de 19e eeuw vormde het samen met Colombia één land. Geen wonder — Panama is de ‘brug’ tussen de Atlantische en Stille Oceaan. Ideaal voor een kanaal dat de wereldhandel voorgoed zou veranderen. Maar ondanks Colombia’s gunstige ligging, verloor het dit kleine maar kostbare stukje grond. En niet zomaar — de Verenigde Staten waren doorslaggevend.
Laten we even terugspoelen. Na de onafhankelijkheid van Spanje ontstond de Grote Colombia: Ecuador, Venezuela, Panama en Colombia vormden één republiek. In 1830 vielen Venezuela en Ecuador af — het overgebleven gebied kreeg de naam Nieuw-Granada, later simpelweg Colombia, waar ook Panama nog deel van uitmaakte. Pas vanaf halverwege de 19e eeuw werd het land federatiever; Panama bleef tot eind 1800 een provincie binnen Colombia, maar de onderhuidse spanningen bleven groeien.
Waarom kwam juist de VS tussenbeide in deze regio?
In 1903 hielpen de Verenigde Staten Panama zich af te scheiden van Colombia. Het motief lag voor de hand: men wilde koste wat kost een interoceanisch kanaal bouwen voor snellere handel tussen oost en west. Toen Colombia een verdrag afwees dat de bouw van een kanaal door de VS mogelijk zou maken, kozen de Amerikanen een andere route — letterlijk.
Volgens de Encyclopaedia Britannica gaven de Amerikanen niet alleen diplomatieke, maar ook militaire en logistieke steun aan Panamese separatisten. Op 3 november 1903 riep Panama de onafhankelijkheid uit — nauwelijks drie dagen later erkenden de VS de nieuwe staat officieel. Meteen werd het beroemde Verdrag van Hay–Bunau-Varilla getekend, waarmee de aanleg van het Panamakanaal startte. Een concessie die, toegegeven, tot in Amsterdam en zelfs Rotterdam voelbaar werd in de prijzen van tropische goederen — daar hoor je bij de Appie soms nog vage herinneringen over bij de groenteafdeling.
Wat betekent dit vandaag voor Nederland en de wereld?
- Handel: Het Panamakanaal is in 2025 nog steeds dé snelweg voor containerschepen en maakt routes als Rotterdam–Shanghai veel sneller.
- Geopolitiek: Panama’s geschiedenis is hét schoolvoorbeeld van hoe Amerikaanse belangen een land letterlijk op de kaart kunnen zetten.
- Lessen: De casus Panama laat ons zien wat machtspolitiek doet met grenzen, economie en, ja — de toekomst van hele regio’s.
Dus mocht u de volgende keer een ‘Panamahoed’ spotten op het Museumplein: weet dat óók onze handel en geschiedenis onlosmakelijk zijn verbonden met dit kleine maar cruciale land. En mocht u op zoek gaan naar vakantie-inspiratie — Panama kent stranden waar de VS heus niet alles bepalen. Na 120 jaar onafhankelijkheid is het land nog altijd verrassend eigenzinnig.