Koffie — voor miljoenen Nederlanders is het een vast ochtendritueel. Wat veel mensen niet weten: cafeïne, het hoofdbestanddeel van koffie, doet een stuk meer dan je wakker houden. Het zit ook in thee, chocolade, frisdrank en energy drinks. Sterker nog, cafeïne is wereldwijd één van de meest geconsumeerde psychoactieve stoffen. In 2025 werpen wetenschappers uit Montréal met bijzondere technologie een nieuw licht op wat cafeïne precies doet in onze hersenen — en vooral: hoe het tijdens je slaap werkt.
Niet alleen wakker — maar ook anders ál tijdens je slaap
Onderzoekers van de Universiteit van Montreal combineerden machine learning en EEG-scans om te onderzoeken wat cafeïne doet met je hersenactiviteit. Het verrassende resultaat: koffie beïnvloedt hoe je hersenen ’s nachts werken, en vooral bij jonge mensen blijkt dat effect groot.
De studie wijst uit dat cafeïne de complexiteit van hersensignalen vergroot terwijl je slaapt. Dit leidt tot een staat die onderzoekers ‘kriticiteit’ noemen — een evenwicht tussen orde en chaos in je brein. In zo’n staat verwerken je hersenen sneller informatie, leer je vlotter en neem je betere beslissingen. Het doet wat denken aan een goed geöliede band — niet te saai, niet te wild.
Hoe werkt die kriticiteit dan precies?
Professor Karim Jerbi, co-hoofd van het onderzoek, legt het helder uit: ‘Stel je het brein voor als een orkest. Is het te stil, gebeurt er niets. Is het complete chaos, dan ontstaat er kakofonie. Kriticiteit is het midden. Dan is er structuur én flexibiliteit tegelijk.’ In die toestand functioneert je brein optimaal: je past je sneller aan en informatieverwerking loopt gesmeerd.
Dag goed, nacht minder?
Dus — is cafeïne eigenlijk goed voor je? Overdag zeker. Volgens onderzoekers helpt het je hersenen om in die ‘kritische’ modus te schieten, waardoor je alerter bent, sneller reageert en sneller schakelt. Het verklaart misschien waarom een straffe espresso je scherp krijg voor een meeting bij je werkplek in bijvoorbeeld Amsterdam of Utrecht.
Maar in de avonduren — en dan vooral tijdens je slaap — is dat minder ideaal. ’s Nachts wil je brein juist tot rust komen en herstellen. Koffie zorgt daarentegen voor een soort aanhoudende prikkeling — je hersenen gedragen zich alsof ze wakker zijn, zelfs terwijl je slaapt.
Koffie laat je hersenen minder diep slapen
De Canadese studie liet veertig gezonde volwassenen twee nachten slapen in een slaaplaboratorium — één nacht met cafeïnecapsules, één nacht met een placebo, drie en één uur voor slapengaan. Resultaat? De hersenactiviteit was bij cafeïne veel dynamischer, minder voorspelbaar en minder ontspannen. Dat effect was vooral duidelijk in de NREM-slaapfase, die cruciaal is voor geheugen en mentale reset.
Advies: slim omgaan met je cafeïne-shot
- Drink je koffie of energiedrank nooit later dan 15:00 uur als je gevoelig bent voor slapeloosheid
- Kies na de lunch in plaats van een dubbele espresso bijvoorbeeld voor cafeïnevrije koffie, of ontdek populaire Nederlandse kruideninfusies zoals Sterrenmix
- Bespaar je chocolademelk (ja, ook daar zit cafeïne in!) liever tot een rustig zondagochtendmoment
Feitje om te onthouden
Wist je dat Nederlanders nog steeds Europese koffiekampioenen zijn? Toch blijkt uit deze nieuwe inzichten dat timing belangrijker is dan ooit. Zelfs één verkeerde cappuccino ’s avonds kan de balans in je hersenen verstoren — en daarmee je nachtrust. Dus, volgende keer als je langs je favoriete koffiebar in Amsterdam loopt, denk twee keer na over die late flat white.