Onverwachte golf van mantaroggen langs de kust: wat is er aan de hand?
Afgelopen vrijdag, op 30 mei, rinkelde de telefoon bij het Centrum voor Herstel van Zeezoogdieren (CRAM) in Catalonië non-stop. Aan de andere kant van de lijn klonken bezorgde stemmen van boswachters: op het strand van Badalona (Barcelona) lag tot hun verbazing een mantarog — wie weet wat ze ermee aan moesten. Het bleef niet bij dit ene geval: amper zes dagen eerder spoelde een andere rog aan bij Castelló d’Empúries (Girona). En de week daarvóór, ja hoor, een duiker vond opnieuw een exemplaar.
Dit scenario herhaalde zich in de afgelopen weken zeker negen keer in Catalonië alleen al. Maar ook Andalucía, de Balearen en de regio Valencia meldden vondsten. Volgens de Oceanogràfic Foundation in Valencia zijn er in totaal zo’n 25 mantaroggen gespot in drie weken tijd. Dat is een fors verschil: vorig jaar werden er slechts twee aangespoelde roggensoorten vastgesteld — waarvan één per ongeluk gevangen werd. In heel 2023 kwam er maar één rog aan de oppervlakte terecht.
Wetenschappelijke verbijstering: nooit eerder gezien
“We staan perplex. Dat er af en toe een mantarog in zee zwemt is normaal. Maar zulke aantallen — en dan aan het wateroppervlak — dat is ongekend”, vertelt José Luis Crespo, hoofd Conservatie bij Oceanogràfic Valencia en één van de wetenschappers die dit mysterieuze fenomeen bestuderen. De vondsten zijn zo zeldzaam dat onderzoeksteams in het leven zijn geroepen, met samenwerking tussen publieke instanties en organisaties als het Ministerie van Ecologische Transitie.
Er wordt wekelijks vergaderd met de zwaarst getroffen regio’s — Catalonië, Andalusië, Balearen en Valencia — waar samen de meeste aanspoelingen zijn gemeld. “Dat zijn hele hoge aantallen,” stelt Lucia Garrido, onderzoeker van CRAM, nog maar eens. Ook benadrukt zij dat pas vorig jaar voor het eerst een levende, gestrande mantarog werd geregistreerd in de hele geschiedenis van het centrum. Wat er precies aan de hand is? Voorlopig zijn alle verklaringen speculatief: de eerste onderzoeken geven nog geen uitsluitsel.
Geen duidelijke oorzaak: stress, honger of klimaat?
De kust is nu de hotspot van deze mysterieuze aanspoelingen, maar in Frankrijk — vooral rond Corsica — en Italië nemen zorgen ook toe. Normaal gesproken leven mantaroggen in open zee, ver van de stranden van de Middellandse Zee. Waarom komen ze opeens zo dicht bij de kust, vaak tot op het zand? “Niemand die het snapt. Wat wel opvalt: de dieren zijn er slecht aan toe,” zegt Crespo. Voedselgebrek? Ziekte? Vervuiling? Vooralsnog is veel onduidelijk.
Lucia Garrido ziet dat de gevonden dieren meestal ondervoed zijn. Klimaatverandering komt snel als verklaring naar voren bij onverklaarbare verschijnselen, maar de stijgende zeetemperaturen lijken volgens de experts dit keer níet de hoofdschuldige. Bij de Autonome Universiteit van Barcelona wordt juist gedacht aan een mix van factoren: “Het is nog te vroeg voor harde conclusies.”
Hoe nu verder? Onderzoek en bescherming
De onderzoeksteams focussen zich op twee sporen. Allereerst wordt gekeken naar de levende mantaroggen die vaak gewond zijn. Daarnaast wordt post mortem onderzoek gedaan naar dode dieren om hun gezondheidsproblemen en omgevingsfactoren te analyseren. “Alle data zijn belangrijk om straks goed beleid te kunnen maken én meer te leren over de biologie en gezondheid van deze bijzondere soort”, zegt José Luis Crespo. Ondanks dat de eerste testresultaten nog weinig onthullen, is het onderzoek cruciaal: de mantarog staat namelijk op de lijst ‘ernstig bedreigd’ van de Internationale Unie voor Natuurbescherming.
Zijn mantaroggen gevaarlijk voor mensen?
Experts benadrukken dat mantaroggen geen gevaar zijn voor zwemmers — agressief zijn ze zeker niet. Maar het advies in Nederland is: bel direct 112 en blijf uit de buurt, vooral omdat volwassen mantaroggen tot wel 3 meter breed zijn (de kleinste gevonden dieren matten 1,8 meter!). Deze dieren kunnen flink stressen van menselijk contact. Eén zwaai van hun vin kan — onbedoeld natuurlijk — best wat aanrichten op het strand. Ze hebben wel een kleine stekel achterop, vooral gebruikt tegen predatoren, maar voor mensen is er geen direct gevaar.
Deze zomer: ogen open langs de kust
Wetenschappers staan voor een lange, spannende zomer. De opdracht: zo snel mogelijk ontdekken waarom deze beschermde soort nu massaal aanspoelt. Samenwerken tussen onderzoekers in Nederland, Spanje, Frankrijk en Italië zal cruciaal zijn om het mysterie van de mantarog te ontrafelen en het dier te beschermen — voordat het echt te laat is. En wie weet, misschien spot u deze zomer, tijdens het wandelen op Scheveningen of Terschelling, zelf wel iets bijzonders langs de vloedlijn. Even een foto maken en melden bij een lokale instantie? Zo doet u zelf ook mee aan natuurbehoud.