Als we iets kunnen leren van de stoïcijnen, dan is het wel dit: geluk hangt niet af van wat we bezitten, maar van hoe we met die dingen omgaan. Nieuwsgierig naar deze filosofie? Niemand legt het beter uit dan Massimo Pigluicci, expert en professor uit New York. In dit interview deelt hij de inzichten van het stoïcisme — en hoe je die nu, in 2025, inzet voor een béter leven.
De wereld is rommelig, stress is overal: we zoeken allemaal houvast bij onzekerheid en dagelijkse chaos. Steeds vaker duikt het stoïcisme op als oplossing: nuchter advies, opgeblazen meningen uit de weg, focussen op je eigen invloed. is geluk misschien zo simpel als weten wat je wél en niet kunt controleren?
Stoïcisme is hip — maar weinig mensen snappen het echt. Daarom zochten we Massimo Pigluicci op, hoofddocent filosofie aan het City College in New York en vaste naam in The New York Times. Naar aanleiding van zijn nieuwste boek Praktische gids voor stoïcisme legt hij uit wat het stoïcisme (niet) is, waarom het wereldwijd booming is én hoe de klassieke lessen nu nog werken als geluksgids. En ja: ook voor wie in Rotterdam fietsen heeft én een hypotheek op een rijtjeshuis.
Waar vinden we geluk eigenlijk?
Is er eigenlijk een geheim voor geluk? En zo ja, wat is dat dan?
Goede vraag. Het is eigenlijk niet eens een geheim. Het echte geheim is al eeuwenlang bekend—en toch zien we het steeds over het hoofd. Oude filosofieën én moderne psychologie zijn het eens: een gelukkig leven is verrassend eenvoudig.
Het draait niet om geld of spullen, maar om relaties. Wat mensen gelukkig maakt, zijn sterke banden met anderen: familie, vrienden, buren, collega’s — ja, zelfs die onbekende in de trein naar Den Haag. Goede sociale contacten, daar ligt het geheim. Eigenlijk weten we dit al zo lang. Alleen vergeten we het steeds weer.
De misverstanden rond stoïcisme
Uw boek draait om stoïcisme, maar veel mensen lijken het verkeerd te begrijpen. Wat is stoïcisme wél (en niet)?
Daar heb je een punt. Veel mensen denken dat stoïcisme betekent: keihard zijn, je gevoelens onderdrukken, robotachtig leven. Onzin—en zeker niet gezond. Dáár draait deze filosofie niet om.
Stoïcisme is een levenshouding, bedoeld om ons te leren hoe we terugkijken op een leven waarvan we kunnen zeggen: tja, dat was niet verspild. En willen we dat niet allemaal?
De kern draait om twee dingen: wijs handelen en samenleven. We zijn slimme dieren — de slimste zelfs, claimt Massimo — en die denkkracht helpt ons door het leven te navigeren.
Maar naast slim zijn we ook sociale dieren. Dus: samen optrekken, meehelpen, meewerken — dat hoort er net zo bij. Wie redelijkheid en sociabiliteit oefent, is al ruim op weg naar een goed leven, zo leren de stoïcijnen.
Waarom is het stoïcisme nu zo populair, terwijl de oorsprong toch 2000 jaar oud is?
Het stoïcisme stamt uit het oude Griekenland en Rome, maar veel van die ideeën zijn via het christendom gewoon met de tijd meegegaan. Heel wat deugden — wijsheid, rechtvaardigheid, moed, matigheid — zijn vandaag nog steeds de fundamenten van levenskunst. Die overlap herkennen we meteen, dus dat helpt enorm.
Daarnaast heeft het stoïcisme zijn praktische waarde bewezen, bijvoorbeeld als inspiratie voor cognitieve gedragstherapie (CGT). Psychotherapeuten Ellis en Beck haalden hun ideeën rechtstreels bij de stoïcijnen. Simpel gezegd: het werkt — en dat is te meten.
En dan nog iets: net als in de Helleense periode leven we nu best in chaotische, stressvolle tijden. Mensen zoeken houvast, willen invloed op hun leven, zoeken praktische handvatten om met stress om te gaan. Stoïcisme focust precies daarop: aandacht besteden aan wat we wél kunnen controleren.
Epictetus: de recht-voor-zijn-raap stoïcijn
U noemt in uw boek vooral Epictetus. Waarom? Wat maakt hem bijzonder?
Epictetus is favoriet vanwege zijn ongecompliceerde stijl: geen omwegen, no-nonsense. Toen ik voor het eerst zijn colleges las, verbaasde het me: zo praktisch, zo direct.
Hij schreef letterlijk: ‘Denk je dat geld je gelukkig maakt? Ga je gang, verdien dat geld. Maar bedenk dan: wat ga je ermee doen? Geld gaat je dat antwoord niet geven. Daarvoor heb je wijsheid nodig, je eigen beoordelingsvermogen.’
En toen dacht ik: tja, waarom besteden we dan zoveel tijd aan het najagen van het verkeerde?
Welk inzicht van Epictetus — en het stoïcisme — wilt u vooral overbrengen?
Misschien wel het belangrijkste: het grote misverstand dat geluk afhangt van roem, materiële rijkdom of die villa in Aerdenhout. De stoïcijnen hadden daar toen al gelijk in.
Uit modern onderzoek blijkt: veel geld of spullen maken ons niet gelukkiger. Natuurlijk, het leven wordt comfortabeler, dat geef ik toe. De bekende stoïcijn Seneca grapt nergens voor niets: ‘Ik ben niet dom, ik heb liever geld dan armoede.’
Maar het verschil zit hem in hoe je met die spullen omgaat. Gebruik je rijkdom voor goede relaties, vriendschappen, het welzijn van anderen — dan werkt het in je voordeel. Gebruik je het om te domineren of misbruiken, dan slaat het om. Kijk naar de huidige samenleving, de uitdagingen rond vermogensongelijkheid en machtsmisbruik — we zien de gevolgen dagelijks om ons heen.
Stoïcisme in het Nederland van 2025
Even een lastige: als u één stoïcijns inzicht mocht kiezen dat vandaag essentieel is voor onze samenleving, welke zou dat zijn?
Voor de maatschappij — dus niet per se voor het individu — kies ik voor kosmopolitisme. Dat besef, dat we iedereen op deze planeet moeten zien als medemens. nationaliteit, afkomst, gender: het mag allemaal niet uitmaken. We zijn allemaal mensen, allemaal capabel tot gezond verstand. Kunnen we elkaar helpen, dan moeten we dat willen doen.
Dat is lastig, want we leven nog steeds met verdeeldheid: wij versus zij, binnen- en buitengroepen. Nederland is daarop geen uitzondering — kijk maar naar het nieuws. Maar de stoïcijnen wilden juist dat doorbreken: globaal denken, samen aan één toekomst bouwen. Allemaal op hetzelfde schip. Wil je dat het niet zinkt? Dan moeten we samenwerken en het beste voor elkaar willen.
Welke drie boeken horen in een moderne ‘stoïcijnse EHBO-kit’ voor wie het moeilijk heeft?
- Meditaties van Marcus Aurelius. Het persoonlijke dagboek van de keizer — vol observaties over het leven, de wereld en hoe alles eigenlijk in elkaar zit. Ook in 2025 nog verrassend toepasbaar.
- Enchiridion van Epictetus. ‘Enchiridion’ betekent gewoon ‘handleiding’. Kort, krachtig en makkelijk door te nemen. Maar als je het écht wilt naleven, wordt het pas interessant.
- De brieven van Seneca. De derde grote Romeinse stoïcijn, ironisch genoeg uit Córdoba (dus: niet echt een Romein). Zijn brieven aan vrienden zijn 124 korte lessen vol praktische stoïcijnse inzichten. Perfect voor iedereen die stap voor stap iets nieuws wil leren.