Soms ligt de geschiedenis in iets kleins. Zoals een munt die op de zeebodem rust, 600 meter onder het oppervlak. Zo’n vondst is niet alleen technisch uitdagend — het is ook een archeologische sensatie die zelfs de nuchtere Nederlander kippenvel bezorgt. Dat geldt zeker voor het onderzoek naar de San José, een Spaans galjoen waarvan de lading veel meer vertelt dan een simpel schatverhaal. Het wrak is een tijdcapsule: een directe blik op het koloniale machtsspel van Spanje overzee.
Archeologisch werk op ultramoderne diepte
In 2024 publiceerde vakblad Antiquity het resultaat van jarenlang specialistisch, niet-invasief onderzoek naar de San José. Dit vlaggenschip van de Spaanse Zilvervloot verging in 1708 voor de kust van Cartagena. Dankzij fotogrammetrie en op afstand bestuurde onderwaterrobots lukte het om de lading grotendeels te identificeren: onder andere munten uit Lima uit 1707, compleet met unieke symbolen en inscripties die demonstreren hoe macht zichtbaar werd gemaakt, zelfs op een enkele munt.
Het meest begeerde wrak van de Spaanse wereld
De San José was dé schakel in het transport van goud, zilver en edelstenen uit het onderkoninkrijk Peru naar Spanje. Tijdens haar fatale reis vervoerde het schip een gigantische lading – bedoeld om de Europese oorlogskas te spekken. Britse schepen vielen het galjoen aan tijdens de Spaanse Successieoorlog. Na een directe treffer op het kruitmagazijn verdween de San José voorgoed uit zicht.
De zoektocht naar het wrak — en vooral haar lading — werd, zacht uitgedrukt, een obsessie voor archeologen en private ondernemingen. De waarde? Nu geschat op ruim 17 miljard dollar. Toch: de echte schat is wat de vondsten ons leren over macht, economie en leven in het begin van de 18e eeuw.
Pijnlijk detail: pas in 2015 maakte de Colombiaanse overheid bekend dat het wrak gevonden was. Systematisch onderzoek met moderne technologieën volgde tussen 2021 en 2023 — compleet zonder de plek fysiek te verstoren.
Zonder te graven: digitale archeologie op zijn best
Een schip op 600 meter diepte — dat vraagt om technologie van het allerhoogste niveau. Traditioneel duiken is uitgesloten. Daarom werden ROV’s (Remote Operated Vehicles), zoals de Lynx Saab Seaeye, ingezet — zeg maar gerust de A-merk onderwaterdrones. Die maakten duizenden beelden in superhoge resolutie, waarvan digitaal de meest complete 3D-modellen van het wrak en de schat zijn gemaakt. Zo werden ook minieme inscripties en merktekens zichtbaar, zonder iets op te graven.
Het voordeel is tweedelig: alles blijft bewaard en toch is elk detail beschikbaar voor analyse. Deze aanpak wordt inmiddels zelfs “de Nederlandse norm” genoemd in internationale archeologie — logisch, gezien de traditie van behoud en innovatie in ons kikkerland.
Muntjes als propaganda: de beeldtaal van het Spaanse Rijk
De gevonden munten – zogenaamde macuquinas – waren handgeslagen, ruim 32 mm in doorsnee en ongeveer 27 gram zwaar. Op de voorzijde prijken een variant van het Jeruzalemkruis en de wapens van Castilië en León. De keerzijde toont de beroemde bekroonde Zuilen van Hercules: hét symbool van de Lima-munt. Extra tekens vertellen meer — de “L” geeft Lima aan, het cijfer “8” de waarde (escudo’s) en de letter “H” verwijst naar de befaamde muntmeester Hurtado.
En dan, typisch voor dit tijdperk: de letters “P.V.A.” — een afkorting voor het imperiale motto “Plus Ultra”, oftewel “Verder dan het uiterste”. Geen loze marketing; elk detail op zo’n munt legitimeerde de koninklijke macht en dreef de connectie tussen koloniën en het thuisland in — echt een soort mobiele staatspropaganda.
Van Andesgoud tot Atlantische diepte
De herkomst van het goud? Hoogstwaarschijnlijk uit mijnen rond Puno en Huamanga (Peru). In Lima startte men rond 1683 weer met het slaan van munten. Alle macuquinas op het schip vormden onderdeel van een gigantische transfer: via het Panamakanaal naar Portobelo, daarvandaan naar Cartagena, en pas daarna richting Europa. De San José was het vlaggenschip, met een vracht die — na het vergaan — de Spaanse kroon een fortuin kostte.
Diepzeevondsten van munten uit 1707 uit de Lima-munt zijn zó specifiek dat geen twijfel bestaat: het wrak bij Cartagena is de San José. De route, tijdlijn en context zijn nu wetenschappelijk sluitend.
Een munt vertelt meer dan handel
Wat maakt deze drieduizend goudstukken zo bijzonder? Omdat ze onaangeroerd in hun context liggen, zijn ze een unieke bron voor onderzoek naar economie, politiek en visuele cultuur van de vroege 18e eeuw. De auteurs benadrukken: dit soort vondsten maken het mogelijk handelsroutes, macht en zelfs ideologieën haarscherp te reconstrueren.
Grappig genoeg leveren munten als deze niet alleen keiharde feiten over handel, maar maken ze de symboliek van macht en geloof visueel tastbaar. Het goud reisde niet alleen als valuta — het droeg trots het stempel van het imperium.
Deze niet-invasieve digitale aanpak is een blauwdruk voor toekomstig diepzeeonderzoek. In Nederland volgen meerdere universitaire labs inmiddels dit voorbeeld. Innovatie en behoud — dat is waar we goed in zijn, toch?