Soms, tijdens een walvissafari, overtreft de natuur zelfs je stoutste verwachtingen. je ziet niet alleen een gigantisch dier bovenkomen, maar wordt getuige van iets dat simpelweg niet past binnen de hokjes van klassiek diergedrag. Onder Nederlandse toeristen—van Terschelling tot de Azoren—gaat zo’n verhaal al jaren rond: in plaats van één sprong of spetterende vinnen, doemt opeens een perfecte bubbelring op uit het water. Gespot bij bultrugwalvissen (Megaptera novaeangliae), pal onder je boot of zelfs vlakbij snorkelaars. Niemand wist wat ervan te denken. Spel? Kunst? Een boodschap?
Het eerste wetenschappelijke antwoord is er nu: gepubliceerd in Marine Mammal Science, door onderzoekers van het SETI Institute en UC Davis. Bij 12 unieke waarnemingen van bubbelringen—totaal 39 stuks door 11 verschillende walvissen—lijkt het erop dat het gedrag, zelden eerder beschreven, te maken heeft met nieuwsgierigheid of zelfs spel richting mensen.
Bubbels als communicatie—en jachtinstrument
Bultruggen boeien zeebiologen al jarenlang met hun creatief bubbelsgebruik. Niet alleen roofgedrag—denk aan het beroemde “bubble net feeding”, waarbij ze in spiraalvorm lucht uitblazen om scholen vis te vangen. Ook sociaal: mannetjes blazen wolken tijdens balts, moeders spelen zo met hun kalf terwijl ze dobberen.
De ronddraaiende bubbelringen uit het nieuwe onderzoek onderscheiden zich echter duidelijk: dit zijn “poloidale luchtvortices”, compacte ringen die als rookkransen naar het wateroppervlak stijgen. totaal iets anders dan jachtspiralen—en minstens zo fascinerend.
Zeldzaam, maar met opvallende patronen
Wat meteen opvalt: de ringen ontstaan bij volstrekt kalme walvissen. Geen stress, geen jacht, geen agressie. In 10 van de 12 gevallen zwommen de dieren praktisch onder de neus van mensen—op boten, of zelfs bij zwemmers. En na zo’n ring bleven ze vaak nieuwsgierig hangen, een primeur voor wie ooit op een rondvaart vanuit Harlingen een walvis spotte.
“De walvissen oogden volledig ontspannen,” schrijven de onderzoekers. Geen gebonk met de staart, geen zenuwachtige spuiters. Het lijkt dus niet defensief, en ook niet als strategie om vis binnen te lokken. Opvallend is ook dat de ringen niet naar andere walvissen gericht zijn, maar recht op nabijzijnde mensen.
Spel, communicatie—of nog iets anders?
Eén suggestieve verklaring: het kan om speels gedrag gaan. Walvissen tonen vaker interesse in hun omgeving via spel: met wier, met elkaar, en soms—blijkbaar—met mensen. Verschillende keren draaide er een walvis om zijn as, tikte met de borstvin, of stak zijn hoofd juist weer expres door zijn eigen ring—alsof het een trucshow was, gewoon bij Texel om de hoek.
Een tweede hypothese is communicatie. Bubbelpatronen zijn voor walvissen een visueel kanaal waar landdieren alleen maar van kunnen dromen. Karen Pryor, een bekende walvisexpert, benadrukt: “bubbelkunst is communicatie, mogelijk zelfs een statement.” De deur naar verder onderzoek naar walvisintelligentie staat wagenwijd open.
Reageren walvissen op onze aanwezigheid?
Wellicht het meest intrigerende: de ringen komen alleen voor als er mensen in de buurt zijn. Experts met duizenden observatievluchten boven walvissen hebben zonder mensen nooit één bubbelring gezien. Toeval? Misschien, maar het lijkt erop dat onze aanwezigheid dit gedrag uitlokt. Of je nu luidruchtig bent of stilletjes blijft zitten—de kans op een bubbelring blijft redelijk gelijk. De precieze motivatie van de walvis? Die kennen we nog niet…
Verder blijken de dieren technisch zeer bekwaam: altijd uit het neusgat, nooit uit de bek, en er is nauwelijks een signaal vooraf te zien. Plots, daar is-ie.
Wat zeggen deze ringen over walvissen—en misschien over ons?
Dit onderzoek werpt niet alleen nieuw licht op walvissen, maar stelt ook diepere vragen: hoe slim zijn ze écht? Bultruggen waren al uniek, dankzij hun liederen, groepsjacht en open interactie met o.a. bruinvissen in de Waddenzee. Nu blijkt: ze “delen hun kunst” mogelijk bewust met mensen. Volgens de auteurs: “Speelse en communicatieve bubbelringen kunnen een diepere betekenis hebben.” Misschien staan wij op het punt een nieuw type intersoortelijk contact te ontdekken. voor nu is het duidelijk: zulke luchtvortices zijn geen toeval, maar een teken van bewustzijn, nieuwsgierigheid—en misschien nog wel meer.