Deze ontdekking biedt een uniek doorkijkje in hoe planeten worden gevormd. Dat er bevroren water is gevonden in een relatief dichtbij zonnestelsel, heeft wereldwijd wetenschappers — en ja, zelfs gewone nieuwsgierige Rotterdammers en Amsterdammers — hoop gegeven in de zoektocht naar buitenaards leven. Dankzij de ijzersterke technologie van de James Webb Space Telescope zijn onderzoekers er voor het eerst in geslaagd kristallijn ijs te detecteren in een stoffige schijf rond een jonge ster, die niet heel anders is dan onze eigen zon. En dat op een kosmische steenworp van 155 lichtjaar van de aarde.
Het klinkt als sciencefiction, maar deze vondst onthult niet alleen verrassende overeenkomsten met ons eigen zonnestelsel — ze biedt ons ook de kans het ontstaan van planeten én de voorwaarden voor het ontstaan van leven elders in het universum beter te begrijpen.
De ster in kwestie, HD 181327 genoemd, is met haar 23 miljoen jaar echt een broekie vergeleken met onze zon (die inmiddels ruim 4,6 miljard verjaardagen achter de rug heeft). Rond deze jonge zon vond de James Webb-telescoop een schijf van stof en puin, waarin waterijs in vaste kristalvorm werd aangetoond — precies het soort ijs zoals we dat kennen uit bijvoorbeeld de ringen van Saturnus of de Kuipergordel, ver buiten Neptunus. Leuk detail: dat laatste heb ik ooit in het Rijksmuseum Boerhaave op een schaalmodel gezien.
De onderzoekers benadrukken dat het ijs gemengd is met minuscuul stof, waardoor er zogenoemde “vuile sneeuwballetjes” zijn ontstaan. Het meeste bevroren water ligt in de koude, verre uithoeken van de schijf — dichterbij de ster heb je simpelweg minder ijs, wat logisch klinkt als je bedenkt hoeveel hitte daar wordt uitgestraald.
Dankzij het scherpe kijkvermogen van de James Webb-telescoop konden wetenschappers voor het eerst eenduidig vaststellen dat er écht sprake is van bevroren water in deze schijf, en niet van bijvoorbeeld koolstofdioxide-ijs (het bekende “droogijs”).
Die zekerheid is cruciaal: het ijs dat nu is ontdekt lijkt erg op het ijs in ons eigen zonnestelsel. Dat doet vermoeden dat de natuurkundige processen die puinschijven rondom sterren vormen, misschien universeel zijn.
Waarom ijs zo’n grote rol speelt in planetaire systemen
Volgens NASA — die hierover in 2025 op haar officiële website uitgebreid uitpakte — is ijs een sleutelspeler bij het ontstaan van planeten. IJs komt massaal voor in deze “broedkamers” rond jonge sterren en speelt een cruciale rol bij de groei van reuzenplaneten. Bovendien levert het, als het wordt meegenomen door kometen en asteroïden, water af op rotsachtige planeten (zoals de aarde).
Dat komt neer op het idee dat hetzelfde soort processen als in ons zonnestelsel kunnen plaatsvinden rondom andere sterren. En dat — wie weet — vergroot onze kansen om ooit leefbare werelden buitenaards te vinden. In 2025 kunnen we daar met het Europese ruimtevaartcentrum in Noordwijk over meepraten.
- Kristallijn ijs is een teken van orde en kou: zonder dit proces ontstaan planeten moeilijker.
- Bevroren water als boodschapper van leven: het vinden ervan wakkerde de hoop aan op écht interessante doorbraken in de komende jaren.
Wat betekent dit voor de zoektocht naar leven?
Voor iedereen die ooit omhoog heeft gekeken bij het publieksterras van sterrenwacht Sonnenborgh: deze vondst voedt de hoop. Wetenschappers vermoeden dat als er elders in het universum vergelijkbare omstandigheden zijn — met koude zones en veel ijs — er ook elders levensvatbare planeten kunnen ontstaan. En ja, wie weet worden onze kleinkinderen straks wakker met nieuws dat we daadwerkelijk sporen van leven hebben gevonden.
Voor nu blijft het vooral fascinerend om te zien hoe steeds geavanceerdere telescopen onze plek in het universum stukje bij beetje onthullen. Zet trouwens maar in je agenda: het komende jaar worden de gegevens van James Webb alleen maar boeiender, dus verwacht meer ‘wow’-momenten — hopelijk met een vleugje Nederlandse nuchterheid erbij.